BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
----------------------------------------
ĐỖ MẠNH HÙNG
PHÂN TÍCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ VÀ ĐỀ XUẤT
MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU THEO
ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ -
XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NINH ĐẾN NĂM 2020
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
LUẬN VĂN THẠC SĨ
QUẢN TRỊ KINH DOANH
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. PHẠM CẢNH HUY
QUẢNG NINH - 2013
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học
độc lập của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung
thực và có nguồn gốc rõ ràng. Quảng Ninh, ngày 26 tháng 8 năm 2013
Tác giả
Đỗ Mạnh Hùng
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................................ ii
MỤC LỤC...................................................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................................vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................................viii
MỞ ĐẦU....................................................................................................................................... 1
1.
SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................................... 1
2.
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU................................................................................................ 2
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 3
4.
ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU, PHẠM VI NGHIÊN CỨU:.............................................. 3
5.
KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN: ............................................................................................ 3
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CHUYỂN
DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH ....................................................................................... 4
1.1.
CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH ...................................... 4
1.1.1. Cơ cấu kinh tế............................................................................................................. 4
1.1.1.1. Khái niệm cơ cấu kinh tế .................................................................................... 4
1.1.1.2. Những đặc trưng chủ yếu của cơ cấu kinh tế.................................................... 4
1.1.1.3. Phân loại cơ cấu kinh tế ..................................................................................... 5
1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ............................................................................ 8
1.1.2.1. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.................................................... 8
1.1.2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế.................... 9
1.1.2.3. Những chỉ
tiêu phản ánh chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ......................... 12
1.2.2.4. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành .................................................. 14
1.1.2.5. Điều chỉnh cơ cấu ngành kinh tế...................................................................... 17
1.2.
MỘT SỐ MÔ HÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ ........................ 20
1.2.1. Mô hình Rostow ....................................................................................................... 20
1.2.2. Quy luật tăng năng suất lao động của A.Fisher...................................................... 22
1.3.
KINH NGHIỆM TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH KINH TẾ................................................................................................................. 23
1.3.1. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Nghệ An................................. 23
1.3.2. Kinh ngiệm của Nhật Bản........................................................................................24
1.3.3. Kinh nghiệm của Hàn Quốc .................................................................................... 26
1.3.4. Những bài học kinh nghiệm có thể vận dụng cho Quảng Ninh............................27
TÓM
TẮT CHƯƠNG 1 ......................................................................................................... 29
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ Ở QUẢNG NINH.........30
2.1.
TỔNG QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, TÌNH HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH
QUẢNG NINH ....................................................................................................................... 30
2.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................................... 30
2.1.2. Về tình hình phát triển kinh tế ................................................................................. 32
iv
2.1.2.1. Tăng trưởng kinh tế.......................................................................................... 32
2.1.2.2. Về đầu tư phát triển.......................................................................................... 33
2.1.2.3. Về thu chi ngân sách nhà nước....................................................................... 34
2.1.3. Về phát triển văn hóa – xã hội................................................................................. 35
2.1.3.1 Về văn hóa - xã hội............................................................................................. 35
2.1.3.2 Về y tế.................................................................................................................. 35
2.1.3.3. Về giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực và giải quyết việc làm......................... 36
2.2.
THỰC TRẠNG CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ CỦA QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN
2006 - 2012 .............................................................................................................................. 37
2.2.1. Mục tiêu tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Quảng Ninh giai
đoạn 2006 - 2015 ................................................................................................................37
2.2.2. Thực trạng tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Quảng Ninh
giai đoạn 2006 - 2012 .........................................................................................................38
2.2.2.1. Tăng trưởng kinh tế........................................................................................... 38
2.2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế................................................................... 43
2.2.3. Chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế.......................................................... 45
2.2.4. Cơ
cấu vốn đầu tư phân theo ngành, lĩnh vực kinh tế............................................ 46
2.2.4.1. Đầu tư từ nguồn ngân sách nhà nước ............................................................. 46
2.2.4.2. Huy động vốn đầu tư từ toàn xã hội................................................................. 49
2.2.5. Thực trạng cơ cấu lao động theo các ngành kinh tế...............................................51
2.3.
NHỮNG NHÂN TỐ CHỦ YẾU TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH KINH TẾ CỦA QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 2006 - 2012 ................................ 55
2.3.1. Tài nguyên thiên nhiên............................................................................................. 55
2.3.2. Dân số và chất lượng nguồn nhân lực..................................................................... 56
2.3.3. Công tác quản lý vốn và thu hút vốn đầu tư phát triển .......................................... 57
2.3.4. Khả năng điều hành, quản lý của chính quyền địa phương................................... 59
2.3.5. Khả năng liên kết Vùng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh...................... 60
2.4.
ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ CỦA
QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 2006 - 2012............................................................................ 62
2.4.1. Những thành tựu đạt được ....................................................................................... 62
2.4.2. Những hạn chế, yếu kém, khó khăn, thách thức và nguyên nhân......................... 65
2.4.2.1. Hạn chế, yếu kém .............................................................................................. 65
2.4.2.2. Những nguyên nhân chủ yếu............................................................................ 67
TÓM
TẮT CHƯƠNG 2 ......................................................................................................... 72
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ
THEO ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA
QUẢNG NINH ĐẾN NĂM 2020 ........................................................................................... 73
3.1.
QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU VÀ PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH KINH TẾ TỈNH QUẢNG NINH ĐẾN NĂM 2020............................................. 73
3.1.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ................................................. 73
3.1.1.1. Quan điểm phát triển ........................................................................................ 73
3.1.1.2. Mục tiêu phát triển............................................................................................ 74
v
3.1.2. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Quảng Ninh......................... 78
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ THEO ĐỊNH HƯỚNG
CHIẾN LƯỢC CỦA TỈNH ĐẾN NĂM 2020............................................................................................80
3.2.1. Cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản theo hướng sản xuất hàng
hóa tập trung và đảm bảo an ninh lương thực của tỉnh. ...................................................80
3.2.1.1. Trồng trọt........................................................................................................... 80
3.2.1.2. Chăn nuôi .......................................................................................................... 80
3.2.1.3. Lâm nghiệp........................................................................................................ 81
3.2.1.4. Thủy sản............................................................................................................. 82
3.2.1.5. Chương trình nông thôn mới............................................................................ 83
3.2.2. Cơ cấu lại sản xuất Công nghiệp theo hướng sản xuất sản phẩm công nghiệp
công nghệ sạch, thân thiện với môi trườ
ng....................................................................... 83
3.2.2.1. Duy trì phát triển của các ngành công nghiệp chủ lực truyền thống gắn với
việc tăng cường các biện pháp quản lý đảm bảo tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi
trường..............................................................................................................................84
3.2.2.2. Đẩy mạnh phát triển công nghiệp chế biến, chế tạo ...................................... 85
3.3.3. Cơ cấu lại các ngành dịch vụ theo hướng khai thác tối đa những tiềm năng, lợi thế
riêng có của tỉnh.................................................................................................................. 87
3.3.3.1. Phát triển du l
ịch............................................................................................... 88
3.3.3.2. Phát triển thương mại....................................................................................... 92
3.3.3.3. Dịch vụ tài chính ............................................................................................... 93
3.3.4. Nâng cao dân trí và chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của chuyển dịch
cơ cấu ngành kinh tế........................................................................................................... 94
3.3.5. Tăng cường công tác quản lý, điều chỉnh cơ cấu vốn đầu tư hợp lý, tạo động lực,
khuyến khích, thu hút đầu tư phát triển............................................................................. 95
3.3.5.1. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về đầ
u tư kết cấu hạ tầng đảm
bảo thực hiện các mục tiêu theo định hướng của Tỉnh ................................................ 95
3.3.5.2. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn chi đầu tư phát triển theo hướng tập trung,
hiệu quả và triển khai các biện pháp huy động nguồn lực xã hội............................... 96
3.3.6 . Tăng cường các biện pháp hợp tác liên kết vùng, quốc gia và quốc tế nhằm tạo
động lực chuyển d
ịch nhanh cơ cấu ngành kinh tế........................................................... 97
3.3.6.1. Hợp tác với các tỉnh trong Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và Vùng Đồng
bằng sông Hồng.............................................................................................................. 97
3.3.6.2. Hợp tác quốc tế ................................................................................................. 99
3.2. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ.........................................................................................................................101
3.3.1. Kiến nghị với Tỉnh Quảng Ninh............................................................................101
3.3.2. Kiến nghị với Trung ương .....................................................................................102
TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .............................................................................................................................104
KẾT LUẬN..................................................................................................................................... 105
TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
USD Đô la Mỹ
FZT Mậu dịch tự do
NIC Nước công nghiệp mới
KH&CN Khoa học và công nghệ
KTXH Kinh tế xã hội
CNH Công nghiệp hóa
HĐH Hiện đại hóa
XDCB Xây dựng cơ bản
USD Đô la Mỹ
VND Việt Nam đồng
KCN Khu công nghiệp
SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa
QEZA Ban quản lý khu kinh tế
IPA Ban xúc tiến và hỗ trợ đầu tư
MICE Loại hình du lịch hội nghị, hội thảo, tổ chức sự
kiện
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Tốc độ tăng trưởng Tỉnh Quảng Ninh qua các năm 2006-2012...............33
Bảng 2.2: Số lượng lao động tại Quảng Ninh, 2007-2012........................................37
Bảng 2.3. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong GDP tỉnh Quảng Ninh
đến năm 2015............................................................................................38
Bảng 2.4. Tăng trưởng của các ngành kinh tế giai đoạn 2006-2012 theo giá so sánh
năm 1994...................................................................................................39
Bảng 2.5. Cơ cấu theo thành phần kinh tế ................................................................45
Bảng 2.6. Tổng hợp lĩnh vực vốn đầu tư phân theo ngành, lĩnh vực........................47
Bảng 2.7. Phân bổ lao động theo ngành kinh tế tại Quảng Ninh..............................51
Bảng 2.8. Tình hình thu, chi ngân sách của Tỉnh Quảng Ninh 2006-2012 ..............58
Bảng 2.9. Chỉ tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2011-2020 .......................75
viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Tốc độ tăng trưởng của các ngành kinh tế..................................................... 41
Biểu đồ: 2.2. Cơ cấu ngành kinh tế của Quảng Ninh theo GDP ....................................... 43
Biểu đồ 2.3. Cơ cấu vốn đầu tư phát triển kinh tế .............................................................. 48
Biểu đồ 2.4. Cơ cấu lao động trong ngành kinh tế quốc dân năm 2012 ........................... 52
Biểu đồ 2.5. Năng suất lao động các ngành kinh tế Quảng Ninh...................................... 54
Biểu đồ 2.6. Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi đến năm 2010 ............................................... 56
1
MỞ ĐẦU
1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế là làm thay đổi tỷ trọng đóng góp của các
ngành kinh tế trong tổng thể nền kinh tế hoặc thay đổi tỷ trọng đóng góp của các
ngành kinh tế trong khu vực kinh tế.
Để có sự thay đổi một cách nhanh chóng và theo hướng tích cực đòi hỏi phải
có những tác động nhất định bằng cơ chế, chính sách, bằng các cách thức và
phươ
ng pháp khác nhau đảm bảo cho các ngành kinh tế phát huy tối đa những lợi
thế của mình cho sự phát triển và không gây trở ngại đến sự phát triển của các
ngành kinh tế khác...
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế đúng hướng sẽ có những tác động mạnh
tới tăng trưởng và phát triển theo định hướng chiến lược "Phát triển kinh tế - xã hội
- môi trường"
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế hiện nay
đang là vấn đề quan tâm lớn của
quốc gia nói chung và của tỉnh Quảng Ninh nói riêng trong tiến trình toàn cầu hóa
và hội nhập kinh tế quốc tế, Quảng Ninh đang phấn đấu đến 2015 cơ bản trở thành
Tỉnh công nghiệp theo hướng hiện đại.
Mục tiêu của Nghị quyết Đại hội đảng toàn quốc lần thứ XI; Chiến lược phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước giai đo
ạn 2011- 2020 đã xác định: "Phấn đấu đến
năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại…".
Trên cơ sở vị trí địa kinh tế, chính trị đặc thù của Tỉnh, lợi thế về tài nguyên
và khoáng sản; Nghị quyết đại hội đảng bộ Tỉnh Quảng Ninh lần thứ XIII đã xác
định mục tiêu phấn đấu đến năm 2015 cơ bản trở thành T
ỉnh công nghiệp theo
hướng hiện đại (về trước 5 năm so với mục tiêu của cả nước). Với mục tiêu trên thì
yêu cầu lực lượng sản xuất của Quảng Ninh đến lúc đó sẽ đạt trình độ khá hiện đại,
phần lớn lao động thủ công được thay thế bằng lao động sử dụng máy móc, điện khí
hoá, năng suất lao động xã hội và hiệu quả sản xuấ
t kinh doanh cao hơn so với hiện
nay. Muốn thực hiện được mục tiêu đề ra chúng ta không còn cách nào khác buộc
phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế đặc biệt là cơ cấu ngành kinh tế theo hướng CNH
2
hiện đại hoá.
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế nhằm đáp ứng được sự phân công lao
động xã hội sớm đưa Quảng Ninh hội nhập vào khu vực và thế giới tạo cho chúng
ta có được chỗ đứng và sánh ngang với các vùng lãnh thổ có tính tương đồng trong
khu vực và thế giới. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế cũng nhằm khai thác, tận
dụng hết những tiềm năng, lợi thế c
ủa Quảng Ninh. Thứ nhất đó chính là tiềm năng
con người, Con người và xã hội Quảng Ninh là nơi hội tụ, giao thoa, sự thống nhất
trong đa dạng của nền văn minh sông Hồng, có truyền thống cách mạng của giai
cấp công nhân Vùng Mỏ với tinh thần "kỷ luật và đồng tâm". Hiện nay, đội ngũ giai
cấp công nhân với khoảng 340 ngàn lao động (trong đó có khoảng 200 ngàn lao
động ngành than, đóng tàu, xi măng...)
1
; Đây là điều kiện thuận lợi xây dựng khối
đoàn kết, tạo sức mạnh tổng hợp để thực hiện các mục tiêu phát huy những lợi thế
riêng có của Quảng Ninh về tài nguyên và khoáng sản theo hướng công nghiệp,
dịch vụ hiện đại góp phần chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế một cách có hiệu quả.
Thứ hai là việc tận dụng tốt các tiềm năng, lợ
i thế về vị trí địa kinh tế, chính trị;
nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có để xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch
và các giải pháp chuyển dịch kinh tế mạnh mẽ nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế -
xã hội của Quảng Ninh, của Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và của cả nước. Tạo ra
các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ đủ sức cạnh tranh đối v
ới các sản phẩm hàng
hoá, dịch vụ của các nước khác. Sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng
chiến lược của Quảng Ninh hiện nay đang là vấn đề cấp bách, cấp thiết cần được
triển khai thực hiện.
Với những lý do trên, tác giả đã chọn Đề tài: "Phân tích cơ cấu ngành kinh tế
và đề xuất một số giải pháp chuyển dịch cơ cấu theo
định hướng chiến lược phát
triển Kinh tế - Xã hội của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020" .
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
- Làm rõ một số vấn đề lý luận về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh
tế ngành.
1
Nguồn Liên đoàn lao động Tỉnh Quảng Ninh.
3
- Phân tích thực trạng cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh Quảng Ninh đoạn 2006-
2012.
- Đề xuất một số giải pháp chuyển dịch cơ cấu theo định hướng chiến lược
phát triển Kinh tế - Xã hội của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020.
* Nhiệm vụ của Đề tài
Kết hợp với việc vận dụng lý luận vào thực tiễn, trên cơ sở thu thậ
p các
nguồn thông tin, số liệu thực tế tình hình phát triển kinh tế của tỉnh Quảng Ninh
trong những năm vừa qua, tổng hợp, phân tích cơ cấu các ngành kinh tế cấp I và II...
Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp phù hợp và khả thi đối với việc chuyển dịch
cơ cấu kinh tế ngành đảm bảo phát huy tối đa những tiềm năng lợi thế của tỉnh
Quảng Ninh trong giai đoạn tới.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận văn này được sử dụng các phương pháp nghiên cứu: Các phương pháp
hệ thống, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê so sánh, phân tích tổng hợp,
phương pháp diễn giải, quy nạp…
4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU, PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung vào nghiên cứu cơ cấu ngành
kinh tế của Quảng Ninh trong 7 năm gần đây.
- Phạm vi nghiên c
ứu: Nghiên cứu trên phạm vi 3 khu vực kinh tế (Khu vực
1 - Nông lâm thủy sản; KV2- Công nghiệp - Xây dựng; KV3 - Dịch vụ).
5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn có kết cấu gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu
kinh tế ngành
Chương 2: Thực trạng cơ cấ
u ngành kinh tế tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2006
- 2012.
Chương 3: Một số giải pháp chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo định
hướng chiến lược phát triển Kinh tế - Xã hội của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020
4
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU KINH
TẾ VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH
1.1. CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH
1.1.1. Cơ cấu kinh tế
1.1.1.1. Khái niệm cơ cấu kinh tế
2
Cơ cấu kinh tế được hiểu là tương quan giữa các bộ phận trong tổng thể nền
kinh tế, thể hiện mối quan hệ hữu cơ và sự tác động qua lại cả về số và chất lượng
giữa các bộ phận với nhau. Các mối quan hệ này được hình thành trong những điều
kiện kinh tế - xã hội nhất định, luôn luôn vận động và hướng vào những mục tiêu cụ
thể.
1.1.1.2. Những đặc trưng chủ yếu của cơ cấu kinh tế
- Cơ cấu kinh tế được hình thành một cách khách quan do trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Một cơ cấu kinh tế mới trong
từng thời kỳ bao giờ cũng đứng trước một cơ cấu kinh tế của thời kỳ trước để lại.
Sự khác nhau về
điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh lịch sử cụ thể, sự hoạt động của các
quy luật kinh tế đặc thù của các phương thức sản xuất sẽ quyết định tính khác biệt
về cơ cấu kinh tế của mỗi vùng, mỗi nước. Do vậy cơ cấu kinh tế phản ánh quy luật
chung của quá trình phát triển, nhưng những biểu hiện cụ thể phải thích ứ
ng với đặc
thù của mỗi nước mỗi vùng về tự nhiên, kinh tế và lịch sử. Không có một mẫu cơ
cấu kinh tế chung cho mọi phương thức sản xuất. Mỗi quốc gia mỗi vùng có thể và
cần thiết phải lựa chọn cho mình một cơ cấu kinh tế phù hợp với mỗi giai đoạn lịch
sử phát triển;
- Cơ cấu kinh tế không thể cố đị
nh mà phải có sự biến đổi điều chỉnh và
chuyển dịch cho phù hợp với sự biến đổi các điều kiện kinh tế xã hội và tiến bộ
khoa học công nghệ để đảm bảo quy mô và nhịp độ phát triển kinh tế. Cơ cấu kinh
tế luôn vận động, phát triển và chuyển hoá cho nhau theo hướng ngày càng hoàn
thiện .Cơ cấu cũ chuyển đổi dần dần và ra đời cơ c
ấu mới thay thế nó. Cơ cấu mới
sau một thời gian lại trở nên không phù hợp và lại được thay thế bằng cơ chế khác
2
Giáo trình kinh tế phát triển - Nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân - TS. Phạm Ngọc Linh và TS.
Nguyễn Thị Kim Dung (trang 23).
5
phù hợp hơn. Cứ như thế cơ cấu vận động không ngừng từ đơn giản đến phức tạp và
ngày càng thêm hoàn thiện. Tuy nhiên cơ cấu kinh tế không thể luôn thay đổi lớn
trong một thời gian dài mà phải tương đối ổn định đảm bảo sự phù hợp với quá
trình hình thành và phát triển một cách khách quan;
- Việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế là một quá trình, không phải được hình
thành ngay một lúc và lậ
p tức thay thế cơ chế cũ. Quá trình chuyển dịch cơ cấu
ngành kinh tế phải là quá trình tích luỹ về lượng đến một mức độ nào đó dẫn đền sự
thay đổi về chất. Trong quá trình đó, cơ cấu cũ thay đổi dần dần và chuyển sang cơ
chế mới.Quá trình này nhanh hay chậm tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó có sự
tác động trực tiếp rất quan tr
ọng của các chủ thể quản lý và lãnh đạo.
Dựa trên tính chất và những đặc trưng chủ yếu của cơ cấu kinh tế trên từng
ngành, lĩnh vực cụ thể và theo các tiêu thức khác nhau có thể phân chia cơ cấu kinh
tế theo các loại khác nhau như: Cơ cấu theo ngành kinh tế; cơ cấu theo thành phần
kinh tế và cơ cấu theo vùng kinh tế.
1.1.1.3. Phân loại cơ cấu kinh tế
- Cơ cấu kinh tế vùng – lãnh thổ.
Trong t
ừng Quốc gia do những điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội khác nhau
nên trong quá trình phát triển đã hình thành các vùng kinh tế sinh thái khác nhau.
Cơ cấu vùng – lãnh thổ kinh tế là sự phân công lao động xã hội theo lãnh thổ
trên phạm vi cả nước. Cơ cấu vùng – lãnh thổ được coi là nhân tố hàng đầu để tăng
trưởng và phát triển bền vững các ngành kinh tế được phân bố ở vùng. Việc xác lập
cơ cấu kinh tế vùng – Lãnh thổ 1 cách hợp lý nhằm phân bố trí các ngành s
ản xuất
trên vùng – lãnh thổ sao cho thích hợp để triển khai có hiệu quả mọi tiềm năng và
lợi thế của từng vùng. Việc bố trí sản xuất ở mỗi vùng không khép kín mà có sự liên
kết với các vùng khác có liên quan để gắn với cơ cấu kinh tế của cả nước: ở nước ta
được chia ra các vùng kinh tế như sau:
+ Trung du và miền núi Bắc Bộ
+ Vùng Đồng bằng sông Hồng
+ Duyên hả
i Bắc Trung Bộ
6
+ Duyên hải Nam Trung Bộ
+ Tây Nguyên
+ Đông Nam Bộ
+ Đồng bằng sông Cửu Long
- Cơ cấu thành phần kinh tế (gồm có):
Kinh tế nhà nước: Phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, là lực lượng
vật chất quan trọng và là công cụ để nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền
kinh tế.
Kinh tế tập thể: Phát triển với nhiều hình thức hợp tác đa d
ạng, trong đó hợp
tác xã là nòng cốt.
Kinh tế cá thể, tiểu chủ: Cả ở nông thôn và thành thị có vị trí quan trọng lâu
dài.
+ Kinh tế tư nhân.
+ Kinh tế hỗn hợp: Dưới các hình thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà
nước với kinh tế tư nhân trong và ngoài nước.
+ Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: Là một bộ phận của nền kinh tế
Quảng Ninh được khuyến khích phát triển, hướ
ng mạch vào sản xuất,
kinh doanh hàng hoá và dịch vụ có công nghệ cao, xây dựng kết cấu hạ
tầng.
- Cơ cấu kinh tế ngành
3
Theo quan điểm của lý thuyết hệ thống: Cơ cấu ngành của một nền kinh tế là
tập hợp tất cả các ngành hình thành nên nền kinh tế và các mối quan hệ tương đối
ổn định giữa chúng.
Có nhiều cách phân loại ngành khác nhau khi nghiên cứu về chuyển dịch cơ
cấu ngành. Song cho đến nay chính thức tồn tại hai hệ thống phân ngành kinh tế:
3
Giáo trình kinh tế phát triển - Nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân - TS. Phạm Ngọc Linh và TS.
Nguyễn Thị Kim Dung (trang 81)
7
Phân ngành kinh tế theo hệ thống sản xuất vật chất (MPS) và phân ngành theo hệ
thống tài khoản quốc gia (SNA).
Theo hệ thống sản xuất vật chất, các ngành kinh tế được phân thành hai khu
vực: Sản xuất vật chất và không sản xuất vật chất. Khu vực sản xuất vật chất và
khôn sản xuất vật chất được phân thành các ngành cấp I như: Công nghiệp, Nông
nghiệp... Các ngành cấp I lại được phân thành các ngành cấp II, chẳng hạ
n ngành
công nghiệp lại bao gồm các ngành sản phẩm như: khai khoáng, điện năng, nhiên
liệu.... Đặc biệt trong các ngành công nghiệp người ta còn phân ra thành nhóm A và
nhóm B.
Theo hệ thống tài khoản quốc gia, các ngành kinh tế được phân thành 3
nhóm ngành lớn là nông nghiệp, công nghiệp , xây dựng và dịch vụ. Ba ngành gộp
này bao gồm 20 ngành cấp I như: nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản, khai mỏ
khai khoáng,... Các ngành cấp I lại được phân nhỏ thành các ngành cấp II. Các
ngành cấp II lại được phân nhỏ thành các ngành sản ph
ẩm.
Ngành nông nghiệp: Là tổ hợp các ngành gắn liền với các quá trình sinh học
gồm: nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp. Do sự phát triển của phân công lao
động xã hội, các ngành này hình thành và phát triển tương đối độc lập, nhưng lại
gắn bó mật thiết với nhau.
Nông nghiệp là một ngành cơ bản của nền kinh tế cả nước, vừa chịu sự chi
phối chung của nền kinh tế quốc dân, vừa gắn bó m
ật thiết với các ngành khác trên
địa bàn nông thôn, đồng thời lại phản ánh những nét riêng biệt mang tính đặc thù
của 1 ngành mà đối tượng sản xuất là những cơ thể sống.
Theo nghĩa hẹp: nông nghiệp bao gồm trồng trọt và chăn nuôi, theo nghĩa
rộng thì nông nghiệp còn bao gồm cả lâm nghiệp và thuỷ sản.
Ngành công nghiệp : Là một ngành quan trọng của nền kinh tế bao gồm
ngành công nghiệp nhẹ: Chế biến nông, lâm, thuỷ sản, may m
ặc, da – giầy, điện tử
– tin học, một số sản phẩm cơ khí và hàng tiêu dùng.
Công nghiệp nặng: Dầu khí, luyện kim, cơ khí chế tạo, hoá chất cơ bản, phân
bón, vật liệu xây dựng….
8
Ngành dịch vụ: Đây là một ngành kinh tế ra đời và phát triển gắn liền với sự
phát triển của nền kinh tế quốc dân. Dịch vụ bao gồm rất nhiều loại: Thương mại,
dịch vụ vận tải hàng hoá, hành khách, dịch vụ bưu chính – viễn thông, dịch vụ tài
chính tiền tệ như tín dụng, bảo hiểm, kiểm toán, chứng khoán…dịch vụ kỹ thuật,
dịch vụ t
ư vấn, dịch vụ phục vụ đời sống. Đối với Quảng Ninh hiện nay, du lịch
đang thực sự trở thành 1 ngành kinh tế mũi nhọn.
Có nhiều mức phân ngành khác nhau, tùy theo mức độ gộp hay chi tiết hóa
đến chừng nào đó mà có được tập hợp các ngành tương ứng.
Với một cách phân ngành hợp lý và một giá trị đại lượng được chọn thống
nhất có thể xác định được các chỉ tiêu
định lượng phản ánh một mặt cơ cấu ngành,
đó là tỷ trọng các ngành so với tổng thể các ngành của nền kinh tế. Loại chỉ tiêu
định lượng thứ nhất này được sử dụng để nghiên cứu liên quan đến phát triển cơ cấu
ngành của nền kinh tế. Chỉ tiêu định lượng thứ hai có thể mô tả được phần nào mối
quan hệ tác động qua lại giữa các ngành kinh tế, đó chính là các hệ
số trong bảng
cân đối liên ngành (của hệ MPS) hay bản Vào – Ra (I/O) (của hệ thống SNA).
Như vậy theo định nghĩa cơ cấu ngành đưa ra xét về mặt định lượng, ít ra
phải có hai loại chỉ tiêu trên đây mới cho ta sự hiểu biết đầy đủ hơn về cơ cấu ngành
của một nền kinh tế.
1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế
1.1.2.1. Khái niệm chuyển dịch cơ c
ấu ngành kinh tế
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế là sự vận động, phát triển của các ngành
làm thay đổi vị trí, tương quan tỷ lệ và mối quan hệ, tương tác giữa chúng theo thời
gian và không gian, dưới tác động của những yếu tố kinh tế - xã hội nhất định của
trong nước và quốc tế.
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế là sự thay đổi có mục đích, có định hướng
từ
trạng thái này sang trạng thái khác hợp lý và hiệu quả hơn căn cứ trên cơ sở lý
luận và thực tiễn của đất nước trong từng thời kỳ.
Cơ cấu ngành kinh tế là một phạm trù động, nó luôn thay đổi theo từng thời
kỳ phát triển bởi các yếu tố hợp thành cơ cấu không cố định. Quá trình thay đổi của
