BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
PHAN THỊ THANH HOA
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ BẢO HIỂM
XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
THÀNH PHỐ HÀ TĨNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành quản trị kinh doanh
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS NGUYỄN ÁI ĐOÀN
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là
trung thực, khách quan và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã
được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ
nguồn gốc.
Tác giả luận văn
Phan Thị Thanh Hoa
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý Bảo hiểm xã
hội tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội Thành Phố Hà Tĩnh” tôi đã nhận được sự
hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô Trường Đại học Bách Khoa
Hòa Nội; Tập thể cơ quan Bảo hiểm xã hội Thành Phố Hà Tĩnh, và đặc biệt hơn
nữa, tôi xin cảm ơn PGS.TS Nguyễn Ái Đoàn, người đã rất tâm huyết nghiên cứu
và dành rất nhiều thời gian hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới bạn bè và gia đình đã luôn động viên,
chia sẻ và tạo điều kiện tốt nhất giúp tôi hoàn thành luận văn của mình.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do khả năng bản thân và thời gian
nghiên cứu có hạn nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận
được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô, các nhà khoa học và các bạn.
Hà Tĩnh, ngày tháng năm 2019
Tác giả
Phan Thị Thanh Hoa
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
DANH MỤC HÌNH VẼ
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ
BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN ....................................................................... 5
1.1. Một số khái niệm chung về bảo hiểm xã hội tự nguyện và chính sách bảo
hiểm xã hội tự nguyện .......................................................................................... 5
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, tính chất, chức năng của bảo hiểm xã hội tự
nguyện ................................................................................................................ 5
1.1.2. Nguyên tắc của bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................................. 9
1.1.3. Chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................................. 10
1.2. Khái niệm, nội dung quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................ 15
1.2.1. Khái quát chung về quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................ 15
1.2.2. Nội dung quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................................ 21
1.3. Các chỉ tiêu đánh giá quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ....................... 30
1.3.1. Chỉ tiêu về số lượng ............................................................................... 30
1.3.2. Chỉ tiêu về cơ cấu ................................................................................... 31
1.3.3. Chỉ tiêu về chất lượng ............................................................................ 31
1.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ............ 33
1.4.1. Các nhân tố bên trong ............................................................................. 33
1.4.2. Các nhân tố bên ngoài ............................................................................ 34
1.5. Kinh nghiệm quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ở một số địa phƣơng . 37
1.5.1. Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ở tỉnh Nghệ An ......... 37
1.5.2. Công tác quản lý chi trả tại BHXH thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk
Lắk: ................................................................................................................... 38
1.5.3. Bài học kinh nghiệm cho cơ quan BHXH về công tác quản lý bảo hiểm
xã hội tự nguyện: .............................................................................................. 38
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 39
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THÀNH PHỐ ............................................................. 40
HÀ TĨNH .................................................................................................................. 40
2.1. Khái quát chung về thành phố Hà Tĩnh và Bảo hiểm xã hội thành phố
Hà Tĩnh ................................................................................................................ 40
2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của thành phố Hà Tĩnh .................... 40
2.1.2. Khái quát về BHXH thành phố Hà Tĩnh ................................................ 43
2.2.1. Các chỉ tiêu đánh giá quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện ..................... 46
2.2.2. Phân tích công tác lập kế hoạch thu, chi bảo hiểm xã hội tự nguyện .... 58
2.2.3. Phân tích công tác tổ chức thực hiện kế hoạch thu, chi bảo hiểm xã hội
tự nguyện .......................................................................................................... 60
2.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện .. 62
2.3.1. Các nhân tố bên trong ............................................................................. 62
2.3.2. Các nhân tố bên ngoài ............................................................................ 65
2.4. Kết luận chung về quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tại bảo hiểm xã
hội thành phố Hà Tĩnh ....................................................................................... 70
2.4.1. Những thành tựu đạt được ...................................................................... 70
2.4.2. Hạn chế ................................................................................................... 73
2.4.3. Nguyên nhân ........................................................................................... 73
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ
BHXH TỰ NGUYỆN TẠI BHXH THÀNH PHỐ HÀ TĨNH ............................. 76
3.1. Định hƣớng, mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự
nguyện tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh đến năm 2020 ..................... 76
3.1.1. Bối cảnh, tình hình mới có ảnh hưởng đến công tác quản lý bảo hiểm xã
hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh ..................................................... 76
3.1.2. Định hướng hoàn thiện công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện của
BHXH thành phố Hà Tĩnh ................................................................................ 77
3.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện
tại BHXH thành phố Hà Tĩnh ........................................................................... 78
3.2.1. Hoàn thiện bộ máy tổ chức bảo hiểm xã hội tự nguyện ở các cấp ......... 78
3.2.2. Tăng số lượng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác bảo
hiểm xã hội tự nguyện ...................................................................................... 80
3.2.3. Nâng cao kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin .................................. 81
3.2.4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về bảo
hiểm xã hội tự nguyện ...................................................................................... 83
3.2.5. Tăng cường công tác quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH ............. 85
3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các khâu chi trả ...................... 87
3.2.7. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền và
sự phối hợp của các ban ngành, đoàn thể ......................................................... 88
3.3. Một số kiến nghị ........................................................................................... 89
3.3.1. Đối với Nhà nước về chính sách BHXH ................................................ 89
3.3.2. Đối với UBND tỉnh Hà Tĩnh .................................................................. 90
3.3.3. Đối với BHXH tỉnh Hà Tĩnh .................................................................. 90
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 94
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BHXH
Bảo hiểm xã hội
BHXH BB
Bảo hiểm xã hội bắt buộc
BHXH TN
Bảo hiểm xã hội tự nguyện
BHYT
Bảo hiểm y tế
BHTN
Bảo hiểm thất nghiệp
BNN
Bệnh nghề nghiệp
CNTT
Công nghệ thông tin
NLĐ
Người lao động
TNLĐ
Tai nạn lao động
ILO
Tổ chức Lao động quốc tế
UBND
Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội qua các thời kỳ kể từ năm 2008 ................... 24
Bảng 2.1. Số lượng viên chức BHXH thành phố Hà Tĩnh phân theo giới tính và vị
trí công việc năm 2017 ............................................................................ 45
Bảng 2.2. Tình hình tham gia BHXH TN của người dân trên địa bàn Thành Phố Hà
Tĩnh giai đoạn 2015 - 2017 ...................................................................... 46
Bảng 2.3. Tình hình tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện phân theo giới tính ......... 48
Bảng 2.4. Tình hình chi trả chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện giai đoạn 2015 - 2017 .... 53
Bảng 2.5. Tình hình theo dõi thu hồi do cắt giảm chậm chế độ BHXH TN tại BHXH
thành phố Hà Tĩnh năm 2015 - 2017 ........................................................ 57
Bảng 2.6. Tổng hợp chỉ tiêu dự toán thu BHXH tự nguyện của BHXH thành phố
Hà Tĩnh Giai đoạn 2015 – 2017 .............................................................. 58
Bảng 2.7. Tổng hợp chỉ tiêu dự toán chi BHXH TN của BHXH thành phố Hà Tĩnh
giai đoạn 2015 – 2017.............................................................................. 59
Bảng 2.8. Tình hình triển khai kế hoạch thu BHXH TN giai đoạn 2015-2017 ........ 61
Bảng 2.9. Tình hình triển khai kế hoạch chi BHXH TN giai đoạn 2015-2017 ........ 61
Bảng 2.10. Số lượng viên chức BHXH thành phố Hà Tĩnh phân theo trình độ và độ
tuổi năm 2017 .......................................................................................... 62
Bảng 2.11. Tỷ trọng người tham gia BHXH TN phân theo khu vực giai đoạn
2015 - 2017 .............................................................................................. 67
Bảng 2.12. Các hoạt động tuyên truyền của Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh giai
đoạn 2015 - 2017 ..................................................................................... 69
DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức của BHXH thành phố Hà Tĩnh ........................................ 44
Hình 2.2. Tình hình tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện phân theo độ tuổi ........... 47
Hình 2.3. Phương thức đóng BHXH TN của người tham gia ................................... 49
Hình 2.4: Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện của người tham gia ...................... 50
Hình 2.5. Phân bố phòng làm việc của BHXH thành phố Hà Tĩnh .......................... 64
1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Theo Luật Bảo hiểm xã hội: “Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình BHXH
do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức
đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng
BHXH để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất”. Bảo hiểm xã hội tự
nguyện ra đời từ năm 2008, là một chính sách an sinh xã hội vô cùng ưu việt và ý
nghĩa với người dân, mở ra cơ hội cho nhân dân lao động tự do được hưởng lương
hưu, góp phần bảo đảm cuộc sống của họ khi về già. Tuy nhiên, sau gần 10 năm tổ
chức triển khai chính sách BHXH TN ở tỉnh Hà Tĩnh, tính đến hết năm 2017 toàn
tỉnh chỉ có 1.500 người tham gia (chiếm xấp xỉ 0.4% tổng số lao động), trong đó tại
BHXH Thành Phố Hà Tĩnh có 626 người tham gia. Đây là những con số còn rất
khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng và kỳ vọng. Thành phần tham gia mới
lần đầu là rất ít, chủ yếu là những người đã tham gia BHXH bắt buộc chuyển sang,
thêm vào đó, tính bền vững của người tham gia thấp, có rất nhiều người đã tham gia
nhưng lại ngừng đóng giữa chừng; Hoặc người đã hưởng lương hưu từ việc đóng
bảo hiểm xã hội thì tỏ ra chưa hài lòng với mức tiền được nhận hàng tháng…
Nguyên nhân là do sự hạn chế về trình độ, nhận thức; Do
của người lao động; Do cơ chế, chính sách chung về bảo hiểm xã hội tự nguyện
chưa đủ sức “hút” đối với nhân dân lao động tự do; Do chưa có sự phối hợp chặt
chẽ, thường xuyên giữa các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể để tuyên truyền sâu rộng
chính sách này trong các tầng lớp nhân dân. Bên cạnh đó, công tác quản lý của cơ
quan BHXH còn nhiều hạn chế.
Để giải quyết các câu hỏi đặt ra là tại sao tiềm năng lớn nhưng số người tham
gia bảo hiểm xã hội tự nguyện lại ít? Nhận thức của người dân đối với chính sách
BHXH TN ra sao? Trong quá trình thực hiện BHXH thành phố Hà Tĩnh gặp phải
những khó khăn, vướng mắc gì? Làm như thế nào để quản lý BHXH TN một cách
có hiệu quả? Những câu hỏi này đang là một một thách thức lớn chỉ riêng đối với
BHXH thành phố Hà Tĩnh mà là vấn đề được ngành Bảo hiểm xã hội và toàn xã hội
quan tâm. Xuất phát từ những những lý do trên, tôi đã chọn đề tài “Hoàn thiện công
tác quản lý Bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh” làm
luận văn nghiên cứu.
2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài:
Luận văn Thạc sỹ kinh tế của thạc sỹ Phạm Thị Thu Hiền, 2014: “Tham gia
bảo hiểm xã hội tự nguyện của lao động trong khu vực phi chính thức cư trú trên địa
2
bàn phường Tứ Liên, quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội”. Luận văn đã chỉ ra một số
giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện trong
khu vực phi chính thức và đã đem lại được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Luận văn thạc sỹ kinh tế của tác giả Lê Thị Thu Hương, 2007: “Bảo hiểm xã
hội tự nguyện. Một số vấn đề thực tiễn và áp dụng”. Luận văn đã chỉ ra việc ban
hành loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện là một vấn đề vô cùng cấp thiết và phù
hợp với nguyện vọng đa số người lao động. Nguyện vọng, nhu cầu và khả năng
tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động được xem như là yếu tố
quyết định đến việc ra đời một loại hình bảo hiểm xã hội mới là bảo hiểm xã hội tự
nguyện.
Luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Thị Lan Phương, 2015: “Nghiên cứu phát
triển bảo hiểm xã hội tự nguyện đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc”. Luận án làm rõ vấn đề thực tiễn có liên quan đề xuất các giải pháp nhằm
phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và hoàn thiện trong công
tác quản lý đối tượng thu, mạng lưới thu và quản lý tiền thu của người tham gia bảo
hiểm xã hội tự nguyện.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu:
Mục tiêu nghiên cứu:
Đánh giá thực trạng công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tại BHXH
thành phố Hà Tĩnh; Phát hiện những điểm mạnh, điểm yếu cũng như nguyên nhân
của những hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện về công tác này.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý bảo hiểm xã
hội tự nguyện.
Đánh giá công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tại BHXH thành phố Hà
Tĩnh.
Xây dựng một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự
nguyện tại BHXH thành phố Hà Tĩnh.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tại BHXH
Thành Phố Hà Tĩnh.
Phạm vi nghiên cứu:
- Về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu sự về công tác quản lý BHXH
TN tại BHXH thành phố Hà Tĩnh
3
- Về thời gian: Dữ liệu được thu thập và tiến hành đánh giá, phân tích từ năm
2015 đến năm 2017.
- Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu về: Quản lý đối tượng tham gia
BHXH TN; Tổ chức, quản lý mạng lưới đại lý thu; Quản lý mức đóng BHXH TN;
Quản lý tiền thu BHXH TN; Quản lý phương thức đóng BHXH TN; Quản lý quy trình
thu BHXH TN và Quản lý chi BHXH TN.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong luận văn, tác giả chủ yếu sử dụng 2 phương pháp, vận dụng và phối hợp
trong nghiên cứu, gồm:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu:
Nghiên cứu tài liệu là phương pháp thu thập thông tin, trên cơ sở các tài liệu
hay bài báo, các công trình nghiên cứu đã được công bố.
Phương pháp nghiên cứu tài liệu được sử dụng trong toàn bộ các chương của
luận văn và tập trung nhiều nhất ở Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công
tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện. Phương pháp này được sử dụng trong việc
tổng hợp các công trình nghiên cứu liên quan tới đề tài. Phương pháp này đã kế
thừa được một số nội dung cơ bản về lý luận và thực tiễn về công tác quản lý bảo
hiểm xã hội tự nguyện và được sử dụng làm nền tảng khoa học cho việc giải quyết
các chương còn lại của luận văn.
Phương pháp thu thập dữ liệu:
Dữ liệu được thu thập từ các công bố chính thức của Bảo hiểm xã hội tỉnh
Hà Tĩnh, Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh, Phòng lao động - Thương binh và xã
hội thành phố Hà Tĩnh, Chi cục thống kê thành phố Hà Tĩnh và các cơ quan, tổ chức
có liên quan đến ngành bảo hiểm xã hội.
Bao gồm:
- Báo cáo tổng kết cuối năm, Báo cáo tình hình thu BHXH, BHYT của Bảo
hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh giai đoạn từ năm 2015 – 2017;
- Tin bài trên trang Website của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Bộ Lao động -
Thương binh và xã hội, Tổng cục Thống kê;
- Các công trình nghiên cứu, đề tài, đề án liên quan đến công tác quản lý bảo
hiểm xã hội tự nguyện;
- Các tài liệu liên quan khác.
Xử lý và phân tích dữ liệu
Toàn bộ dữ liệu thu thập được xử lý bằng Excel trên máy tính.
4
- Phương pháp thống kê mô tả: Những thông tin thu thập thuộc 2 nhóm tiêu
thức số lượng và thuộc tính sẽ được phân tổ theo các tiêu chí như: Số người đã tham
gia/chưa tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, số người đã tham gia phân theo giới
tính, khu vực,… thể hiện bằng các bảng biểu, đồ thị, sơ đồ.
- Phương pháp phân tích so sánh: Luận văn sử dụng phương pháp phân tích
so sánh nhằm đánh giá những biến động của các chỉ tiêu được đưa vào phân tích
như tăng trưởng về số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, số tiền thu
bảo hiểm xã hội tự nguyện, số người hưởng chế độ, số tiền chi trả chế độ bảo hiểm
xã hội tự nguyện qua các năm và theo từng tiêu chí như giới tính, khu vực, độ tuổi,
phương thức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, mức đóng bảo hiểm xã hội tự
nguyện. Ngoài ra phương pháp này còn được sử dụng để so sánh số tiền thu bảo
hiểm xã hội tự nguyện thực hiện được với nhiệm vụ kế hoạch đặt ra. Từ đó những
kết quả đó, đánh giá về mức độ quản lý BHXH TN qua các năm và đưa ra các giải
pháp để thực hiện trong các năm tiếp theo.
6. Kết cấu luận văn:
Ngoài phần danh mục chữ viết tắt, danh mục bảng, biểu, mở đầu, kết luận,
danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý bảo hiểm xã hội
tự nguyện
- Chương 2. Thực trạng công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Bảo
hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh
- Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý bảo hiểm xã hội tự
nguyện tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Tĩnh
5
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ
CÔNG TÁC QUẢN LÝ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
1.1. Một số khái niệm chung về bảo hiểm xã hội tự nguyện và chính sách bảo
hiểm xã hội tự nguyện
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, tính chất, chức năng của bảo hiểm xã hội tự
nguyện
1.1.1.1. Một số khái niệm
Khái niệm Bảo hiểm
Theo Monique Gaullier (2010), "Bảo hiểm là một nghiệp vụ qua đó, một bên là
người được bảo hiểm cam đoan trả một khoản tiền gọi là phí bảo hiểm thực hiện
mong muốn để cho mình hoặc để cho người thứ ba trong trường hợp xảy ra rủi ro sẽ
nhận được một khoản đền bù các tổn thất được trả bởi một bên khác: Đó là người bảo
hiểm. Người bảo hiểm nhận trách nhiệm đối với toàn bộ rủi ro và đền bù các thiệt hại
theo các phương pháp của thống kê." (trích dẫn bởi Phạm Thị Lan Phương, 2015).
Khái niệm Bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội có lịch sử hình thành và phát triển rất lâu và sự tồn tại của nó
là tất yếu. Có nhiều khái niệm về bảo hiểm xã hội do đó có nhiều cách tiếp cận bảo
hiểm xã hội khác nhau.
Theo cuốn giáo trình An sinh xã hội do nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân
phát hành năm 2008 được nhìn nhận từ ba giác độ khác nhau:
- Từ giác độ pháp luật: Bảo hiểm xã hội là một chế độ pháp định bảo vệ người
lao động, sử dụng tiền đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và
được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo
hiểm và gia đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do
ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, nghỉ hưu hoặc chết.
- Từ giác độ Tài chính: Bảo hiểm xã hội là sự chia sẻ rủi ro và tài chính giữa
những người tham gia bảo hiểm theo quy định của Pháp luật.
- Từ giác độ chính sách xã hội: Bảo hiểm xã hội là một chính sách xã hội
nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho người lao động khi họ không may gặp phải các
“rủi ro xã hội” nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội.
- ILO (1999), “Bảo hiểm xã hội là sự thay thế
hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến
cố rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình
thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của người sử dụng lao
6
động, người lao động và sự bảo trợ của Nhà nước, nhằm đảm bảo an toàn đời sống
cho người lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội”.
Theo quy định tại điều 3 Luật Bả
n cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”.
Khái niệm Bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội tự nguyện đã được thực hiện từ khá sớm ở nhiều nước trên
thế giới, như: Ở Pháp, Phần Lan, Thổ Nhĩ Kỳ…nhưng cho đến nay vẫn chưa có một
khái niệm thống nhất về Bảo hiểm xã hội tự nguyện, tùy từng góc độ tiếp cận mà
Bảo hiểm xã hội tự nguyện được hiểu theo những cách khác nhau.
Bộ luật Lao động (1994), khoản 2 điều 141 quy định: “Người lao động làm
việc ở những nơi sử dụng dưới 10 người lao động, hoặc làm những công việc thời
hạn dưới 3 tháng, theo thời vụ hoặc làm công việc có tính chất tạm thời khác, thì
các khoản bảo hiểm xã hội được tính vào tiền lương do người sử dụng lao động trả
để người lao động tham gia bảo hiểm xã hội theo loại hình tự nguyện hoặc tự lo liệu
về bảo hiểm”. Bộ luật Lao động sửa đổi bổ sung (2002) quy định: “Đối với người
lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn dưới 3 tháng thì các khoản
bảo hiểm xã hội được tính vào tiền lương do người sử dụng lao động trả theo quy
định của Chính phủ, để người lao động tham gia bảo hiểm xã hội theo loại hình tự
nguyện hoặc tự lo về bảo hiểm...”.
Theo quy định tại điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội số 71/2006/QH11: “Bảo hiểm
xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động tự nguyện tham
gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình
để hưởng bảo hiểm xã hội”.
Theo quy định tại điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH13: “Bảo hiểm
xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người tham
gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và
Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội để người tham gia hưởng
chế độ hưu trí và tử tuất”.
1.1.1.2. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một trong hai loại hình của BHXH, do đó về cơ
bản nó có những đặc điểm chung của BHXH. Ngoài ra, BHXH TN còn có những
đặc điểm riêng:
7
Việc tham gia hay không tham gia là hoàn toàn tự nguyện. Người tham gia
được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với nhu cầu và khả năng tài
chính của mình. So với bảo hiểm xã hội bắt buộc, cơ chế hoạt động của BHXH TN
linh hoạt và mềm dẻo hơn.
Đối tượng tham gia BHXH TN thường không phải là người có quan hệ lao
động, mà chủ yếu là nông dân, lao động tự do… Những người này thường có trình
độ học vấn và năng lực chuyên môn thấp, việc làm bấp bênh, không ổn định, thu
nhập thấp… Do đó, việc tham gia BHXH TN của người lao động tuỳ thuộc vào nhu
cầu và khả năng của họ.
Nguồn tài chính để hình thành quỹ BHXH TN chủ yếu từ các mức đóng góp
của người lao động, với một phần hỗ trợ của nhà nước.
Người tham gia BHXH TN được hưởng hai chế độ: Hưu trí, tử tuất. Chi phí
cho các chế độ được chi trả bởi nguồn quỹ BHXH TN.
1.1.1.3. Tính chất của bảo hiểm xã hội tự nguyện
Tính tất yếu khách quan: Là những đặc điểm bị tác động bởi những yếu tố bên
ngoài và không phụ thuộc vào suy nghĩ của con người. Sở dĩ bảo hiểm xã hội tự
nguyện mang tính tất yếu khách quan vì khi nền sản xuất càng phát triển thì những
rủi ro trong lao động càng nhiều và trở nên phức tạp, lúc này người lao động cần
được bảo vệ, tìm kiếm một sự an toàn. Nhu cầu an toàn là một trong những nhu cầu
thiết yếu của người lao động. Nhu cầu này được thể hiện thông qua nhu cầu tham
gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Tính ngẫu nhiên, phát sinh không đồng đều theo thời gian và không gian: Tính
chất này xuất phát từ những rủi ro mang tính ngẫu nhiên không lường trước được,
vì không phải tất cả những người lao động đều gặp rủi ro vào cùng một thời điểm
và khó có thể xác định khi nào thì người lao động gặp rủi ro trong lao động. Tính
chất này thể hiện bản chất của bảo hiểm xã hội tự nguyện là lấy số đông bù số ít.
Tính kinh tế: Đối với người lao động định kỳ họ chỉ đóng một khoản phí nhỏ,
xem đó như những khoản tiết kiệm nhưng khi bị mất hoặc giảm thu nhập họ nhận
được các khoản trợ cấp từ bảo hiểm xã hội tự nguyện và không phải bỏ ra một
khoản tiền lớn để trang trải cuộc sống. Đối với nhà nước, bảo hiểm xã hội tự
nguyện góp phần làm giảm gánh nặng cho ngân sách, đồng thời quỹ bảo hiểm xã
hội tự nguyện còn là kênh tài chính quan trọng để phát triển nền kinh tế quốc dân.
Tính xã hội: Các khoản trợ cấp về bảo hiểm xã hội tự nguyện là một khoản
tiền thay thế cho thu nhập bị mất hoặc giảm khi người lao động già yếu, nghỉ hưu
hoặc người thân của họ nhận trợ cấp khi người lao động bị chết. Các khoản trợ cấp
này sẽ giúp cho bản thân người lao động và gia đình của họ giảm bớt gánh nặng, ổn
