Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr-êng ®¹i häc b¸ch khoa hµ néi

------------------------------

luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc

®Þnh gi¸ truyÒn t¶i ®iÖn

trªn thÞ tr-êng ®iÖn c¹nh tranh

ngµnh: qu¶n trÞ kinh doanh

m· sè :

NguyÔn Hång Th¾ng

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Ph¹m C¶nh Huy

Hµ néi 2005

Lêi më ®Çu

B¾t ®Çu tõ nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngµnh ®iÖn ®· ®øng tr-íc nh÷ng

thay ®æi to lín vÒ tæ chøc vµ c¬ chÕ kinh doanh. ë nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi, hÖ thèng

®iÖn ®éc quyÒn liªn kÕt däc ®· tån t¹i rÊt l©u, nay ®· ®-îc thay thÕ b»ng nhiÒu m«

h×nh míi nh- thÞ tr-êng mét ng-êi mua, thÞ tr-êng c¹nh tranh b¸n bu«n, thÞ tr-êng

c¹nh tranh b¸n lÎ.... C«ng cuéc c¶i c¸ch tæ chøc vµ x©y dùng thÞ tr-êng ®iÖn c¹nh

tranh ®· mang l¹i nhiÒu kÕt qu¶ tÝch cùc nh- n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh,

gi¶m nhÑ g¸nh nÆng ®Çu t- cho ng©n s¸ch Nhµ n-íc, n©ng cao chÊt l-îng dÞch vô...

Thùc hiÖn chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001-2010 theo ®-êng lèi cña §¶ng

vµ nhµ n-íc víi môc tiªu lµ c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, trong ®ã ngµnh

®iÖn lµ ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän. Tæng C«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam ®ang ®øng

tr-íc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn cïng nhiÒu th¸ch thøc míi. Nh÷ng th¸ch thøc ®ã lµ nguy

c¬ thiÕu nguån ®¸p øng nhu cÇu ®iÖn n¨ng cña toµn x· héi ®ang t¨ng tr-ëng v-ît bËc,

nguy c¬ thiÕu vèn ®Çu t- ph¸t triÓn nguån vµ l-íi ®iÖn vµ sù c¹nh tranh m¹nh mÏ cña

nh÷ng ®èi thñ trong vµ ngoµi n-íc khi liªn kÕt l-íi vµ h×nh thµnh thÞ tr-êng ®iÖn khu

vùc ASEAN. Trong nh÷ng n¨m qua Tæng C«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam ®· thùc hiÖn

nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nh- giao gi¸ ®iÖn néi bé

cho c¸c C«ng ty §iÖn lùc, gi¸ h¹ch to¸n néi bé cho c¸c nhµ m¸y ®iÖn... ®Ó chuÈn bÞ tèt

®iÒu kiÖn cho c¸c ®¬n vÞ nµy t¸ch ra ho¹t ®éng ®éc lËp vµ c¹nh tranh víi c¸c nhµ s¶n

xuÊt ®iÖn kh«ng thuéc EVN. Trong thÞ tr-êng ®iÖn, viÖc x¸c ®Þnh râ rµng chi phÝ cña

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, truyÒn t¶i, ph©n phèi vµ thiÕt lËp c¬ chÕ gi¸ t-¬ng øng lµ mét trong

nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, trong ®ã viÖc tÝnh gi¸ truyÒn t¶i lµ phøc t¹p nhÊt. Thùc tÕ cã

nhiÒu ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ truyÒn t¶i kh¸c nhau cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi. V×

vËy ®Ò tµi nghiªn cøu

“ §Þnh gi¸ truyÒn t¶i trong thÞ trêng ®iÖn c¹nh tranh“ lµ ®Ò tµi nghiªn cøu cã ý

nghÜa c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn ®èi víi ngµnh ®iÖn ViÖt Nam hiÖn nay.

Néi dung chÝnh cña luËn v¨n bao gåm 3 ch-¬ng chÝnh.

Ch-¬ng I: Tæng quan vÒ thÞ tr-êng ®iÖn thÕ giíi vµ ngµnh ®iÖn ViÖt Nam

Ch-¬ng II: C¬ së thùc tiÔn vÒ gi¸ ®iÖn c¹nh tranh, mét sè gi¶i ph¸p ®Þnh gi¸ truyÒn

t¶i trªn thÞ tr-êng ®iÖn c¹nh tranh.

Ch-¬ng III: ¸p dông tÝnh to¸n gi¸ truyÒn t¶i cho mét sè nót nhµ m¸y ®iÖn thuéc

EVN.

Ch-¬ng I: tæng quan vÒ thÞ tr-êng ®iÖn thÕ giíi

vµ ngµnh ®iÖn viÖt nam

C¬ cÊu tæ chøc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

Mét c¬ cÊu tæ chøc phï hîp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp tæ chøc vµ sö dông hîp

lý c¸c nguån lùc. C¬ cÊu tæ chøc cña mét doanh nghiÖp ph¶i ®-îc x©y dùng phï hîp

víi quy m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng kinh doanh. TÝnh chÊt, møc ®é c¹nh tranh hiÖn t¹i

vµ t-¬ng lai, s¶n phÈm vµ kh¸ch hµng mµ doanh nghiÖp cung øng. Do vËy, trong mçi

giai ®o¹n, mçi thêi kú, c¸c doanh nghiÖp ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch, lùa chän mét cÊu

chóc tæ chøc phï hîp. D©y chuyÒn s¶n xuÊt kinh doanh cña ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn ë

bÊt kú quèc gia nµo còng gåm 3 kh©u liªn hoµn: s¶n xuÊt, truyÒn t¶i, vµ ph©n phèi

®iÖn n¨ng. Tr-íc ®©y ngµnh ®iÖn ®-îc xem lµ ngµnh ®éc quyÒn tù nhiªn, c¶ ba chøc

n¨ng nªu trªn th-êng tËp trung vµo mét hoÆc mét sè C«ng ty §iÖn lùc. Víi sù ph¸t

triÓn nhanh cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu ®iÖn n¨ng ngµy cµng lín ®ßi hái ngµnh ®iÖn ph¶i

cã sù ®Çu t- më réng, ë nhiÒu n-íc ®· cã xu h-íng cÊu tróc l¹i tæ chøc qu¶n lý ngµnh

®iÖn. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay cÇn x¸c ®Þnh cho m×nh mét m«

h×nh tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý thÝch hîp trªn c¬ së tu©n thñ theo quan hÖ cung cÇu,

gi¸ c¶ thÞ tr-êng ®ång thêi ph¶i tu©n thñ ph¸p luËt, thùc hiÖn c¸c ®Þnh h-íng ph¸t

triÓn, chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi vµ c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n-íc. Trong ch-¬ng nµy, sÏ

tiÕn hµnh ph©n tÝch mét sè m« h×nh tæ chøc c¬ b¶n cña ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn trªn

thÕ giíi vÒ mÆt cÊu tróc, -u nh-îc ®iÓm, chøc n¨ng nhiÖm vô mét sè ®¬n vÞ chÝnh vµ

®i s©u ®èi víi kh©u truyÒn t¶i ®iÖn.

1.1. Mét sè m« h×nh tæ chøc ngµnh ®iÖn trªn thÕ giíi

1.1.1. M« h×nh ®éc quyÒn

1. Giíi thiÖu m« h×nh

M« h×nh ®éc quyÒn ®-îc tæ chøc theo liªn kÕt däc, trong ®ã c¸c kh©u ph¸t ®iÖn,

truyÒn t¶i ®iÖn vµ ph©n phèi ®iÖn do mét chñ thÓ ®éc quyÒn së h÷u, ®iÒu hµnh vµ qu¶n

lý, th-êng lµ thuéc së h÷u nhµ n-íc. D-íi d¹ng ngµnh däc toµn phÇn nh- vËy, c«ng ty

së h÷u vµ vËn hµnh toµn bé c¸c nhµ m¸y cïng l-íi ®iÖn truyÒn t¶i vµ ph©n phèi, ®ång

thêi ®¶m nhËn viÖc b¸n lÎ tíi ng-êi sö dông vµ ®éc quyÒn vÒ s¶n xuÊt vµ b¸n s¶n

phÈm trong ph¹m vi s¶n phÈm dÞch vô cña m×nh, c¸c ®¬n vÞ ®éc quyÒn bÞ ®iÒu tiÕt chÆt

chÏ th«ng qua viÖc gi¸m s¸t gi¸ ®iÖn. M« h×nh ®éc quyÒn ®· tån t¹i trong ngµnh ®iÖn

cña hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi trong thËp kû 90 vÒ tr-íc. M« h×nh cÊu tróc ®éc

quyÒn cña ngµnh ®iÖn trªn thÕ giíi cã thÓ ®-îc minh ho¹ theo s¬ ®å sau:

G: §¬n vÞ ph¸t ®iÖn; T: §¬n vÞ truyÒn t¶i; D/R: §¬n vÞ ph©n phèi, b¸n lÎ

H×nh 1.1. M« h×nh ®éc quyÒn (M« h×nh 1)

Nh- trªn ®· tr×nh bµy, m« h×nh ®éc quyÒn thÓ hiÖn mét Tæng C«ng ty tÝch hîp däc

gåm tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ ph¸t ®iÖn, c¸c ®¬n vÞ TruyÒn t¶i vµ c¸c ®¬n vÞ ph©n phèi ®iÖn.

Trong m« h×nh nµy kh«ng cã c¹nh tranh, kh«ng cã lùa chän cho c¸c ®¬n vÞ còng nh-

cho ng-êi sö dông ®iÖn cuèi cïng, biÓu gi¸ ®iÖn lµ biÓu gi¸ b¸n ®iÖn ®Õn ng-êi sö

D/R

Kh¸ch hµng

dông cuèi cïng do ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Trong m« h×nh nµy kh«ng cã c¬ quan vËn

hµnh ThÞ tr-êng v× ch-a cã ThÞ tr-êng. ViÖc vËn hµnh hÖ thèng do c¸c ®¬n vÞ TruyÒn

t¶i, c¸c trung t©m ®iÒu ®é thùc hiÖn. ViÖc vËn hµnh hÖ thèng chØ lµ vËn hµnh kü thuËt,

kh«ng phôc vô cho th-¬ng m¹i nh- c¬ quan vËn hµnh hÖ thèng ë c¸c m« h×nh sau.

§iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸c ®¬n vÞ TruyÒn t¶i ®-îc ph©n

tÝch ë phÇn sau:

2. Vai trß cña ®¬n vÞ truyÒn t¶i trong m« h×nh ®éc quyÒn

Trong m« h×nh ®éc quyÒn c¸c ®¬n vÞ TruyÒn t¶i trùc thuéc Tæng C«ng ty §iÖn lùc

vµ h¹ch to¸n phô thuéc Tæng C«ng ty. Tæng C«ng ty quyÕt ®Þnh vÒ mÆt th-¬ng m¹i,

c¸c C«ng ty TruyÒn t¶i qu¶n lý vËn hµnh vÒ mÆt kü thuËt nh-:

- Qu¶n lý vËn hµnh l-íi truyÒn t¶i ®iÖn cÊp ®iÖn ¸p 220kV ®Õn 500kV

- Söa ch÷a ®¹i tu c¸c thiÕt bÞ ®iÖn, tr¹m ®iÖn ë c¸c cÊp ®iÖn ¸p

- ThÝ nghiÖm hiÖu chØnh c¸c thiÕt bÞ ®o l-êng, hÖ thèng tù ®éng, r¬le b¶o vÖ vµ

c¸c thiÕt bÞ ®iÖn trong tr¹m ®iÖn ë c¸c cÊp ®iÖn ¸p

- L¾p ®Æt c¶i t¹o c¸c thiÕt bÞ ®iÖn trong tr¹m ®iÖn, c¸c ®-êng d©y t¶i ®iÖn ë c¸c

cÊp ®iÖn ¸p

- §µo t¹o n©ng cao nghiÖp vô cho c¸n bé vµ c«ng nh©n qu¶n lý vËn hµnh tr¹m

biÕn ¸p vµ ®-êng d©y t¶i ®iÖn

- Söa ch÷a ®-êng d©y trong t×nh tr¹ng cã ®iÖn

3. Mét sè -u nh-îc ®iÓm cña m« h×nh

M« h×nh qu¶n lý liªn kÕt däc ®éc quyÒn cã mét sè -u ®iÓm sau:

- ThuËn tiÖn cho viÖc qu¶n lý kü thuËt theo liªn kÕt däc cho c¶ 3 kh©u s¶n xuÊt,

truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®Òu do mét c«ng ty ®iÒu khiÓn v× vËy viÖc ®iÒu hµnh hÖ thèng

sÏ tËp trung.

- §¬n vÞ chñ ®éng trong viÖc lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh vµ cã t¸c ®éng

trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña toµn ngµnh ®iÖn vµ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c.

- T¹o ®iÒu kiÖn x©y dùng nh÷ng hÖ thèng truyÒn t¶i vµ c¸c nhµ m¸y cã quy m«

lín

- Phèi hîp mét c¸ch tèt nhÊt gi÷a c¸c ho¹t ®éng vÒ vËn hµnh vµ ®Çu t-, gi¶m

®-îc tæng chi phÝ ®Çu t- ph¸t triÓn cho toµn ngµnh ®iÖn.

- Gi¶m thiÓu ®-îc c¸c chi phÝ cè ®Þnh vµ chi phÝ giao dÞch

- Gi¸ b¸n ®iÖn ®Õn ng-êi sö dông cuèi cïng cã tÝnh æn ®Þnh trong mét thêi kú

nhÊt ®Þnh

- TËp trung ®-îc c¸c nguån vèn vay, ®¶m b¶o ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®Çu t- ph¸t triÓn

c¸c c«ng tr×nh lín

- Sù ®éc quyÒn trong khu vùc s¶n xuÊt vµ b¸n lÎ ®iÖn cho phÐp c¸c C«ng ty §iÖn

lùc tham gia vµo c¸c ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ChÝnh phñ nh- trî cÊp

cho c¸c vïng nghÌo, ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n v.v...

Tuy nhiªn, b¾t ®Çu tõ cuéc khñng ho¶ng dÇu löa nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70, m«

h×nh tæ chøc truyÒn thèng cña c¸c C«ng ty §iÖn lùc ngµy cµng béc lé nh÷ng tån t¹i

khiÕm khuyÕt lín nh- sau:

- ViÖc ®iÒu tiÕt cho phÐp c¸c C«ng ty §iÖn lùc ®-îc chuyÓn toµn bé chi phÝ s¶n

xuÊt bao gåm c¶ chi phÝ ®Çu t- x©y dùng c¸c c«ng tr×nh ®iÖn míi vµo gi¸ thµnh. C¸c

C«ng ty §iÖn lùc kh«ng cã ®éng lùc ph¶i gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng lîi nhuËn, ph¶i c¹nh

tranh ®Ó giµnh lÊy thÞ tr-êng. C¸c C«ng ty ®Çu t- trµn lan, nhiÒu c«ng tr×nh kÐm hiÖu

qu¶.

- Ho¹t ®éng cña C«ng ty §iÖn lùc phô thuéc vµo sù bao cÊp cña nhµ n-íc trong

mäi quyÕt ®Þnh ®Çu t- vµ kinh doanh. ThiÕu c¸c ¸p lùc c¹nh tranh lµm cho ho¹t ®éng

cña nhiÒu C«ng ty §iÖn lùc trë nªn kÐm hiÖu qu¶. H×nh thøc tæ chøc cña mét C«ng ty

®éc quyÒn kh«ng t¹o ®-îc sù n¨ng ®éng cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng ®-îc xu h-íng ph¸t

triÓn x· héi. ChÝnh phñ ph¶i cung cÊp mét kho¶n vèn ®Çu t- lín ®Ó c¸c C«ng ty §iÖn

lùc ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch. Tæ chøc ngµnh ®iÖn

theo m« h×nh ®éc quyÒn nhµ n-íc kh«ng cho phÐp huy ®éng c¸c nguån tµi chÝnh míi,

nhÊt lµ nguån vèn t- nh©n, cæ phÇn cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña toµn ngµnh

- ChÝnh s¸ch khÊu hao kh«ng b¾t kÞp víi c¸c thay ®æi c«ng nghÖ, suÊt ®Çu t- cao

do tÝnh to¸n kh«ng hîp lý do vËy dÉn ®Õn viÖc tr× trÖ trong viÖc tiÕp cËn víi c¸c c«ng

nghÖ míi.

1.1.2. M« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn (®¬n vÞ mua duy nhÊt):

1. Giíi thiÖu m« h×nh:

Lµ m« h×nh trong ®ã cã mét hay nhiÒu ®¬n vÞ ®éc quyÒn ngµnh däc vÉn cßn n¾m

quyÒn kiÓm so¸t ngµnh, ®ång thêi mét sè nhµ ®Çu t- kh¸c ®-îc quyÒn x©y dùng nhµ

m¸y ®iÖn ®éc lËp (IPP – Independed Power Producer) cïng c¹nh tranh b¸n ®iÖn cho

mét ®¬n vÞ mua duy nhÊt.

Theo m« h×nh nµy, ®¬n vÞ mua duy nhÊt ®-îc ®éc quyÒn mua ®iÖn tõ c¸c nhµ m¸y

®iÖn vµ b¸n trùc tiÕp ®Õn c¸c hé tiªu thô ®iÖn hoÆc th«ng qua c¸c C«ng ty chuyªn b¸n

lÎ ®iÖn. C¸c nhµ m¸y ®iÖn nµy cã thÓ thuéc quyÒn së h÷u hoÆc kh«ng thuéc quyÒn së

h÷u Nhµ n-íc. Khi cã nhu cÇu phô t¶i míi hoÆc cã mét nhµ m¸y cò ngõng ph¸t ®iÖn,

®¬n vÞ mua duy nhÊt sÏ tæ chøc ®Êu thÇu vµ lùa chän mét c«ng ty ®Ó ký hîp ®ång cung

cÊp ®iÖn. Nh- vËy, ngµnh ®iÖn cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë kh©u s¶n xuÊt ®iÖn, cßn kh©u

truyÒn t¶i, ph©n phèi vÉn cßn cã sù kiÓm so¸t cña c¸c ®¬n vÞ ®éc quyÒn. M« h×nh nµy

®-îc coi lµ b-íc ®i ®Çu tiªn h-íng tíi phi ®iÒu tiÕt.

§¬n vÞ mua duy nhÊt mua tÊt c¶ ®iÖn ®-îc s¶n xuÊt ra th«ng qua quy tr×nh ®Êu

thÇu c¹nh tranh vµ b¸n bu«n l¹i cho c¸c ®¬n vÞ ph©n phèi. §¬n vÞ vËn hµnh hÖ thèng

cã tr¸ch nhiÖm ®iÒu khiÓn chÕ ®é vËn hµnh cña hÖ thèng vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô cã

liªn quan nh»m ®¶m b¶o tÝnh tin cËy cña hÖ thèng vµ chÊt l-îng ®iÖn n¨ng. C¸c ®¬n vÞ

ph©n phèi ®-a ®iÖn ®Õn cho kh¸ch hµng víi møc gi¸ ®iÖn b¸n lÎ.

M« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn cña ngµnh ®iÖn trªn thÕ giíi ®-îc thùc hiÖn theo s¬

®å sau:

IPP: §¬n vÞ s¶n xuÊt ®iÖn ®éc lËp T: §¬n vÞ truyÒn t¶i

D/R: §¬n vÞ ph©n phèi/b¸n lÎ SB: §¬n vÞ mua duy nhÊt

SO: §¬n vÞ vËn hµnh hÖ thèng LC: Kh¸ch hµng lín

H×nh 1.2. M« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn (M« h×nh 2)

Trong m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn, khu vùc ph¸t ®iÖn gåm nhiÒu nhµ s¶n xuÊt,

cã thÓ bao gåm c¸c nhµ s¶n xuÊt ®iÖn ®éc lËp (míi xuÊt hiÖn hoÆc t¸ch ra tõ c¸c c«ng

ty hiÖn cã). §¬n vÞ mua bu«n cã thÓ lùa chän nhµ s¶n xuÊt. Toµn bé ®iÖn s¶n xuÊt ra

ph¶i b¸n cho ®¬n vÞ mua bu«n duy nhÊt vµ do vËy ®¬n vÞ nµy lµ ®éc quyÒn. Hîp ®ång

IPP

T/SB/SO

D/R

Kh¸ch hµng

mua ®iÖn lµ cam kÕt giao dÞch th-¬ng m¹i c¬ b¶n cña m« h×nh nay. M« h×nh c¹nh

tranh ph¸t ®iÖn cã thÓ tån t¹i d-íi 2 d¹ng c¬ b¶n:

- Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, c¸c nhµ m¸y ®iÖn ®ang ho¹t ®éng ®-îc b¸n hÕt cho

c¸c nhµ ®Çu t- t- nh©n, t¹o thµnh c¸c IPP, ký hîp ®ång b¸n ®iÖn cho ®¬n vÞ mua duy

nhÊt (tr-êng hîp B¾c Ai len).

- Mét c«ng ty tÝch hîp kiÓu m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn mua ®iÖn cña tÊt c¶ c¸c

nhµ s¶n xuÊt ®éc lËp kh¸c (tr-êng hîp ë Mü).

Trong tr-êng hîp ®éc quyÒn hoµn toµn, gi¸ lµ do Nhµ n-íc quyÕt ®Þnh, cßn ë m«

h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn, gi¸ b¸n ®iÖn gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt ®iÖn ®éc lËp víi ®¬n vÞ

mua duy nhÊt th«ng qua hîp ®ång mua b¸n ®iÖn. C¸c hîp ®ång nµy ph¶i bao gåm c¸c

®éng lùc khuyÕn khÝch gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt, vµ ph¶i t-¬ng thÝch víi sù s¾p xÕp

®iÒu ®é cña ®¬n vÞ mua duy nhÊt. Gi¸ hîp ®ång th-êng bao gåm phÝ s½n sµng (tÝnh

trªn kW, nh»m thu håi chi phÝ cè ®Þnh) vµ phÝ n¨ng l-îng (nh»m thu håi chi phÝ biÕn

®æi). NÕu nhµ m¸y kh«ng ®¹t ®-îc sù s½n sµng cÇn thiÕt th× sÏ bÞ ph¹t.

2. Chøc n¨ng nhiÖm vô mét sè ®¬n vÞ chÝnh cña m« h×nh:

a. Tr¸ch nhiÖm cña ®¬n vÞ mua duy nhÊt:

- Thùc hiÖn viÖc mua ®iÖn: X¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu vÒ c¬ së vµ thiÕt bÞ ph¸t ®iÖn

hoÆc truyÒn t¶i míi; x©y dùng vµ thùc hiÖn mét quy tr×nh ®Êu thÇu c¹nh tranh cho ho¹t

®éng ph¸t ®iÖn; tham gia, vËn hµnh vµ qu¶n lý c¸c hîp ®ång mua b¸n ®iÖn

- Thùc hiÖn viÖc b¸n ®iÖn: So¹n th¶o vµ tham gia vµo c¸c hîp ®ång cung cÊp ®iÖn

cho c¸c ®¬n vÞ ph©n phèi.

- Dù b¸o phô t¶i, quy ho¹ch vµ më réng hÖ thèng ®iÖn vÒ ph¸t ®iÖn vµ truyÒn t¶i

®iÖn, mua c¸c dÞch vô truyÒn t¶i cña c¸c ®¬n vÞ truyÒn t¶i ®Ó ®-a ®iÖn ®Õn c¸c ®¬n vÞ

ph©n phèi, phèi hîp víi ®¬n vÞ truyÒn t¶i më réng m¹ng l-íi truyÒn t¶i ®iÖn.

b. Tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan vËn hµnh hÖ thèng:

- KiÓm so¸t ®iÖn n¨ng, bao gåm lËp kÕ ho¹ch vµ ®iÒu ®é (trªn c¬ së hîp ®ång mua

b¸n ®iÖn) ®Ó c©n b»ng gi÷a cung vµ cÇu.

- C¸c dÞch vô liªn quan, bao gåm: §iÒu ®é th-êng xuyªn; ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p; møc

dù phßng nãng vµ dù phßng nguéi; khëi ®éng l¹i hÖ thèng khi mÊt ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o ®é

tin cËy cña hÖ thèng.

- Dù b¸o vµ th«ng b¸o mäi sù cè truyÒn t¶i, ®iÒu tiÕt møc kh«ng t-¬ng thÝch cña

trang thiÕt bÞ, lËp kÕ ho¹ch vËn hµnh vµ kh«i phôc trong tr-êng hîp khÈn cÊp, nghiªn

cøu tÝnh æn ®Þnh cña c¸c thiÕt bÞ ph¸t ®iÖn vµ truyÒn t¶i ®iÖn míi ®Ó ®¶m b¶o ®é tin

cËy cña hÖ thèng.

3. Vai trß cña ®¬n vÞ truyÒn t¶i.

C¸c ®¬n vÞ truyÒn t¶i së h÷u vµ b¶o tr× hÖ thèng truyÒn t¶i, cung cÊp réng r·i c¸c

dÞch vô truyÒn t¶i vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi tÊt c¶ c¸c kh¸ch hµng sö dông

®iÖn.

Trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÇn sang thÞ tr-êng ®iÖn c¹nh tranh, phÝ truyÒn t¶i ngµy

cµng trë nªn quan träng h¬n. Do c¸c nhµ m¸y ®iÖn t¸ch ra h¹ch to¸n ®éc lËp, v× vËy

c¸c ®¬n vÞ truyÒn t¶i ph¶i tÝnh to¸n vµ thiÕt lËp hÖ thèng gi¸ truyÒn t¶i. B-íc ®Çu gi¸

truyÒn t¶i ®-îc tÝnh víi mét sè nót chÝnh, gi¸ truyÒn t¶i theo tõng khu vùc. Trong

tr-êng hîp ch-a cã c¹nh tranh trong khu vùc truyÒn t¶i, c¬ quan ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc

ph¶i cã tr¸ch nhiÖm x¸c ®Þnh gi¸ truyÒn t¶i (x¸c ®Þnh chi phÝ biªn ®Ó ®Þnh gi¸ truyÒn

t¶i).

Víi m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn, cÇn ph¶i cã hîp ®ång mua ®iÖn gi÷a nhµ s¶n

xuÊt vµ ®¹i lý mua, gi¸ chµo cña c¸c ®¬n vÞ ph¸t ®iÖn ph¶i bao gåm c¶ chi phÝ truyÒn

t¶i. Hîp ®ång mua ®iÖn ph¶i chØ râ ®iÖn ®-îc mua ë ®©u (t¹i thanh c¸i cña nhµ m¸y

hay t¹i thÞ tr-êng trung t©m), ai chÞu tr¸ch nhiÖm truyÒn t¶i c«ng suÊt, vµ ai l·nh phÇn

rñi ro khi hÖ thèng truyÒn t¶i bÞ giíi h¹n dÉn ®Õn nhµ m¸y kh«ng ph¸t ®iÖn ®-îc.

VÞ trÝ x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®iÖn míi phô thuéc vµo viÖc thu phÝ truyÒn t¶i, nãi

c¸ch kh¸c lµ c¬ chÕ thu phÝ ph¶i gãp phÇn tèi -u ho¸ vÞ trÝ nhµ m¸y vµ ®iÒu ®é hÖ

thèng.

4. Mét sè -u nh-îc ®iÓm cña m« h×nh:

¦u ®iÓm cña m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn:

- B¶o ®¶m rñi ro Ýt nhÊt cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ®iÖn

- T¹o ®éng lùc thu hót vèn ®Çu t- vµo khu vùc ph¸t ®iÖn. Gi¶m g¸nh nÆng cho nhµ

n-íc vÒ vèn ®Çu t- ph¸t triÓn nguån ®iÖn.

- §Çu t- ®æi míi c«ng nghÖ cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn sÏ gi¶m thiÓu ¶nh h-ëng ®Õn

m«i tr-êng xung quanh. KhuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t- s¶n xuÊt c¸c d¹ng n¨ng l-îng

s¹ch vµ gi¸ thµnh thÊp.

- Kh«ng cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ nµo ®èi víi c¸c ®¬n vÞ ph©n phèi ®ang tån t¹i trong

thêi gian tr-íc m¾t, v× vËy cho phÐp c¸c c«ng ty nµy cã nhiÒu thêi gian c¶i thiÖn n¨ng

lùc tµi chÝnh vµ qu¶n lý còng nh- chuÈn bÞ cho c¹nh tranh trong t-¬ng lai.

- C¸c môc tiªu chÝnh s¸ch x· héi vÉn thùc hiÖn nh- biÓu gi¸ ®iÖn trî gi¸ chÐo, -u

• Nh-îc ®iÓm:

- Trong mét sè hÖ thèng cã ®é t¨ng tr-ëng phô t¶i lín, ®¬n vÞ mua duy nhÊt cã

phèi lùa chän ®èi t¸c cung cÊp ®iÖn cho m×nh ®Ó gi¶m chi phÝ

- ViÖc c¾t gi¶m chi phÝ cung cÊp ®iÖn sÏ bÞ h¹n chÕ.

- ViÖc lùa chän thêi ®iÓm ®Çu t-, vÞ trÝ ®Çu t- cã thÓ ch-a ®¹t hiÖu qu¶ cao do phÝ

truyÒn t¶i ch-a ¶nh h-ëng lín ®Õn gi¸ b¸n ®iÖn cña c¸c nhµ s¶n xuÊt.

1.1.3. M« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n (nhiÒu ®¬n vÞ mua):

1. Giíi thiÖu m« h×nh:

Sù kh¸c biÖt gi÷a m« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n vµ m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn lµ

xuÊt (IPP) c¹nh tranh nµo th«ng qua thÞ tr-êng b¸n bu«n. Hä kh«ng bÞ buéc ph¶i mua

®iÖn tõ mét ®¬n vÞ mua duy nhÊt nh- trong m« h×nh c¹nh tranh ph¸t ®iÖn. §iÒu nµy

nghÜa lµ sù c¹nh tranh ®· ®-îc thiÕt lËp c¶ ë cÊp ®iÖn ¸p thÊp.

quyÒn vÒ b¸n ®iÖn cho kh¸ch hµng cuèi cïng. V× c¸c kh¸ch hµng kh«ng ®-îc lùa chän

nhµ cung cÊp, viÖc ®iÒu tiÕt gi¸ vÉn lµ cÇn thiÕt. M« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n ®ßi hái

ph¶i thiÕt lËp thÞ tr-êng ®iÖn tøc thêi ®Ó cho c¸c nhµ s¶n xuÊt ®iÖn vµ b¸n ®iÖn cã thÓ

bu«n b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn c¬ së tõng giê. Ngoµi ra, cÇn ph¶i tæ chøc mét thÞ

tr-êng t-¬ng lai trong ®ã c¸c bªn cã thÓ ký c¸c hîp ®ång mua b¸n ®iÖn tay ®«i dµi

h¹n.

M« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n cña ngµnh ®iÖn trªn thÕ giíi theo s¬ ®å sau:

IPP

T/SO/MO

D/R

IPP: §¬n vÞ s¶n xuÊt ®iÖn ®éc lËp T: §¬n vÞ truyÒn t¶i

SO: §¬n vÞ vËn hµnh hÖ thèng LC: Kh¸ch hµng lín

PT: §¬n vÞ kinh doanh ®iÖn KH: Kh¸ch hµng

H×nh 1.3. M« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n (M« h×nh 3)

2. Chøc n¨ng nhiÖm vô mét sè ®¬n vÞ chÝnh cña m« h×nh:

a. Vai trß cña ®¬n vÞ vËn hµnh thÞ tr-êng:

- VËn hµnh vµ qu¶n lý thÞ tr-êng b¸n bu«n ®iÖn, cung cÊp th«ng tin thÞ tr-êng (gi¸

®iÖn) t¹o thuËn lîi cho viÖc ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t- trªn thÞ tr-êng, söa ®æi, bæ

sung c¸c nguyªn t¾c thÞ tr-êng, gi¸m s¸t thÞ tr-êng vÒ gi¸ vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c.

- Gi¶i quyÕt ho¹t ®éng kiÓm to¸n vµ thanh to¸n, gi¶i quyÕt tranh chÊp.

b. Vai trß cña ®¬n vÞ vËn hµnh hÖ thèng:

- §¬n vÞ vËn hµnh hÖ thèng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng t-¬ng tù nh- trong thÞ tr-êng

®¬n vÞ mua duy nhÊt nh-ng víi møc ®é phøc t¹p ngµy cµng t¨ng.

Ngoµi c¸c chøc n¨ng nh- trong thÞ tr-êng ®¬n vÞ mua duy nhÊt, c¬ quan vËn hµnh

hÖ thèng cßn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng sau:

- Dù b¸o t¶i vµ nghiªn cøu yªu cÇu më réng hÖ thèng ®Ó cung cÊp th«ng tin cho

c¸c quyÕt ®Þnh ®µu t-.

- Gi¸m s¸t thÞ tr-êng (ng¨n chÆn c¸c hµnh vi ph¶n c¹nh tranh)

c. Vai trß cña ®¬n vÞ kinh doanh ®iÖn lùc:

Gi¸ ®iÖn trong mét thÞ tr-êng ®iÖn tr¶ tiÒn ngay sÏ kh«ng æn ®Þnh v× chi phÝ ph¸t

®iÖn cËn biªn thay ®æi víi sù biÕn thiªn cña t¶i vµ ®Æc tÝnh cña thuû ®iÖn theo mïa, v×

vËy cÇn ph¶i cã c¸c ®¬n vÞ kinh doanh ®iÖn lùc. Vai trß c¬ b¶n cña mét ®¬n vÞ kinh

doanh ®iÖn lùc lµ qu¶n lý rñi ro vÒ gi¸ ®iÖn ®Æt ra ®èi víi c¸c ®¬n vÞ ph¸t ®iÖn vµ

kh¸ch hµng sö dông ®iÖn. B»ng c¸ch tham gia vµo c¸c hîp ®ång ký víi c¸c ®¬n vÞ ph¸t

®iÖn vµ c¸c kh¸ch hµng sö dông ®iÖn, ®¬n vÞ kinh doanh ®iÖn lùc sÏ lµm gi¶m sù kh¸c

biÖt gi÷a gi¸ ®iÖn trªn thÞ tr-êng (t¹i thêi ®iÓm mua b¸n) vµ gi¸ ®iÖn trªn hîp ®ång.

Nh- vËy, c¸c ®¬n vÞ ph¸t ®iÖn cã thÓ æn ®Þnh gi¸ ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o r»ng hä cã thÓ thu

håi ®-îc c¸c chi phÝ cè ®Þnh vµ c¸c kh¸ch hµng sö dông ®iÖn cã thÓ dù ®o¸n mét c¸ch

hîp lý chi phÝ s¶n xuÊt cña hä.

3. Vai trß cña ®¬n vÞ truyÒn t¶i:

- Së h÷u vµ vËn hµnh hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn

gåm:

+ DÞch vô cè ®Þnh, trong ®ã kh¸ch hµng sö dông truyÒn t¶i ®-îc ®¶m b¶o sö dông

mét l-îng c«ng suÊt truyÒn t¶i nhÊt ®Þnh

+ DÞch vô kh«ng cè ®Þnh, trong ®ã kh¸ch hµng sö dông truyÒn t¶i chØ ®-îc sö

dông c«ng suÊt truyÒn t¶i khi l-íi ®iÖn cßn kh¶ n¨ng truyÒn t¶i c«ng suÊt.

- C¬ quan qu¶n lý chÊp thuËn vµ th«ng qua gi¸ truyÒn t¶i cho c¸c dÞch vô truyÒn

t¶i kh¸c nhau ®-îc cung cÊp.

t¶i.

Trong m« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n, khi kh¸ch hµng cã thÓ mua ®iÖn trªn l-íi

nµy, ho¹t ®éng truyÒn t¶i ®-îc t¸ch khái ph¸t ®iÖn vµ ®-îc së h÷u bëi ®¬n vÞ truyÒn

t¶i. M« h×nh nµy ®ßi hái ®¬n vÞ truyÒn t¶i ph¶i më cña cho tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt

vµ ng-êi mua.

Trong m« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n c¸c nhµ b¸n bu«n ®Òu cã hîp ®ång mua vµ

b¸n cña m×nh, thÞ tr-êng n¨ng l-îng cña m« h×nh 3 gåm 2 h×nh thøc: thÞ tr-êng tøc

thêi vµ hîp ®ång song ph-¬ng. §iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt cã thÓ b¸n

4. Mét sè -u nh-îc ®iÓm chÝnh cña m« h×nh:

• ¦u ®iÓm cña m« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n:

hiÖu n¨ng vµ gi¶m chi phÝ

- C¸c kh¸ch hµng ®ñ ®iÒu kiÖn cã c¬ héi chän lùa c¸c ®èi t¸c cung cÊp ®iÖn cho

m×nh.

- C¸c kh¸ch hµng lín cã thÓ tiÕt kiÖm chi phÝ h¬n.

• Nh-îc ®iÓm:

- SÏ cã c¸c thay ®æi lín so víi t×nh h×nh hiÖn t¹i

- Ho¹t ®éng bu«n b¸n ®iÖn rÊt phøc t¹p vµ nhiÒu nguy c¬ thao tóng thÞ tr-êng

nguy c¬ cña sù ¸p ®Æt gi¸.

®Ó mua ®iÖn trùc tiÕp.

1.1.4. M« h×nh c¹nh tranh b¸n bu«n vµ b¸n lÎ (c¹nh tranh hoµn toµn):

1. Giíi thiÖu m« h×nh: