TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn: "Nghiên cứu và đánh giá hiệu quả hoạt động của chuỗi

cung ứng trong ngành công nghiệp Ô Tô Việt Nam" là công trình nghiên cứu thực

sự của cá nhân tôi, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào.

Các số liệu, nội dung được trình bày trong luận văn này là hoàn toàn hợp lệ và đảm

bảo tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình!

Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2017

Tác giả

LÊ THỌ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

LỜI CẢM ƠN

Luận văn này được thực hiện theo một hướng đi khá mới lạ so với nhiều luận văn truyền

thống. Vì vậy, tác giả đã gặp không ít khó khăn, nhưng rồi những trở ngại đó đã lần lượt

được giải quyết. Những nỗ lực của tác giả đóng vai trò quan trọng, nhưng nếu như không

nhận được sự hỗ trợ tích cực, có lẽ luận văn này đã không thể hoàn thành được. Vì thế

tác giả xin được chân thành cảm ơn những người đã gửi đến sự hỗ trợ này.

Trước hết, xin chân thành cảm ơn thầy giáo hướng dẫn, Tiến Sĩ Dương Mạnh Cường!

Sự hỗ trợ lớn nhất mà thầy giáo dành cho tác giả chính là những hỗ trợ về mặt tinh thần.

Ngay khi đưa ra ý tưởng mới cho luận văn, thầy Cường là một trong số ít người ủng hộ

và tạo điều kiện cho tác giả triển khai theo đúng ý tưởng. Trong quá trình làm luận văn,

thầy Cường đã trao đổi và cung cấp cho tác giả nhiều tài liệu quan trọng, và cả những

góp ý rất thích đáng.

Xin cảm ơn Liên Hiệp Ô Tô Việt Nam (VAMA) về những số liệu thực tế quý giá. Những

số liệu này đóng vai trò vô cùng to lớn trong mô hình thực dùng để đánh giá hiệu quả

hoạt động chuỗi cung ứng ngành công nghiệp sản xuất Ô Tô Việt Nam.

Xin cảm ơn bạn Lê Đức Hòa về những góp ý tích cực, và đặc biệt là luận văn “Đa

gia

như

ng yê

u tô

nh hươ

ng đê

n kha

năng trơ

tha

nh Nhà Cung Cấp cho ca

c Doanh

Nghiệp Sản Xuất ô tô cu

a ca

c Doanh Nghiệp Sản Xuất Viê

t Nam” mà bạn đã thực hiện

trước đây. Luận văn của bạn đã cung cấp cho tôi rất nhiều thông tin cần thiết.

Xin cảm ơn bạn Nguyễn Tiến Mạnh, học viên cùng lớp và làm luận văn cùng đợt với

tôi. Cảm ơn bạn về những góp ý mang tính chiến lược, nếu không có những ý kiến đóng

góp đó, có thể tôi đã đi lạc hướng và không thể hoàn thành được luận văn.

Xin chân thành cảm ơn ThS. Nguyễn Thị Hồng Đăng, cảm ơn về luận văn trước đây của

chị làm về đánh giá hiệu quả hoạt động chuỗi cung ứng công ty KODA, nó đã cung cấp

cho tôi rất nhiều kiến thức quan trọng, và đặc biệt cảm ơn những giúp đỡ từ xa của chị!

Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn tất cả các bạn học cùng lớp, các đồng nghiệp, và

những người thân xung quanh tôi!

III

iii

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii

MỤC LỤC ............................................................................................................ iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ v

DANH MỤC HÌNH VẼ ....................................................................................... vi

DANH MỤC BẢNG DỮ LIỆU .......................................................................... vii

LỜI MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT CHUỖI CUNG ỨNG .................................. 4

I.1 Những khái niệm cơ bản của chuỗi cung ứng................................................................................. 4

I.1.1 Lịch sử lý thuyết chuỗi cung ứng. ........................................................................................... 4

I.1.2 Khái niệm về chuỗi cung ứng .................................................................................................. 6

I.1.3 Phân loại chuỗi cung ứng ......................................................................................................... 9

I.1.4 Nền kinh tế và vị trí của chuỗi cung ứng trong nền kinh tế ................................................... 14

I.1.5 Cấu trúc của chuỗi cung ứng ................................................................................................. 17

I.1.6 Hiệu suất, hiệu quả hoạt động của chuỗi cung ứng ............................................................... 24

I.1.7 Phương pháp đánh giá hiệu quả hoạt động của chuỗi cung ứng ............................................ 29

I.2 Mô hình tổng quát đánh giá hiệu quả hoạt động chuỗi cung ứng ................................................. 33

A - Ảnh hưởng từ độ dài chuỗi cung ứng ...................................................................................... 34

B - Ảnh hưởng từ số nhà cung cấp đồng cấp ................................................................................. 40

CHƯƠNG II: HIỆN TRẠNG CHUỖI CUNG ỨNG NGÀNH CÔNG NGHIỆP

SẢN XUẤT Ô TÔ VIỆT NAM .......................................................................... 48

II.1 Đặc điểm và thuộc tính của xe hơi trong nền kinh tế .................................................................. 48

II.1.1 Xét về tính sử dụng trong nền kinh tế .................................................................................. 48

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

II.1.2 Xét về thuộc tính công nghệ ................................................................................................. 48

II.1.3 Xét về tính đa dạng ............................................................................................................... 49

II.2 Các thành phần của xe hơi và công nghệ sản xuất xe hơi ........................................................... 49

II.2.1 Cấu trúc chung của xe hơi .................................................................................................... 50

II.2.2 Công nghệ sản xuất xe hơi ................................................................................................... 56

II.3 Thực trạng các chuỗi cung ứng sản xuất Ô Tô Việt Nam ........................................................... 59

II.3.1 Vài nét về lịch sử ngành công nghiệp sản xuất Ô Tô Việt Nam........................................... 59

II.3.2 Các hãng sản xuất Ô Tô chính đang hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam .............................. 61

II.3.3 Cấu trúc và tính chất các chuỗi cung ứng sản xuất Ô Tô Việt Nam ..................................... 63

II.4 Mô hình đánh giá hiệu quả chuỗi cung ứng ngành công nghiệp sản xuất Ô Tô .......................... 65

II.4.1 Phân cấp trong mô hình đánh giá ......................................................................................... 66

II.4.2 Cấu trúc và mô hình đánh giá hiệu quả bên trong thành viên cấp thứ 0 ............................... 67

CHƯƠNG III: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CHUỖI CUNG ỨNG VÀ

LÝ GIẢI SỰ THẤT BẠI CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP SẢN XUẤT Ô TÔ

VIỆT NAM ......................................................................................................... 73

III.1 Số liệu và kết quả đánh giá hiệu quả theo mô hình của các nhà chuỗi cung ứng ngành công nghiệp

Ô Tô Việt Nam ................................................................................................................................... 73

III.1.1 Số liệu của hãng sản xuất Toyota Việt Nam – Dòng xe Camry 2.0E ................................. 73

III.1.2 Số liệu của hãng Thaco với dòng xe KIA Sorento .............................................................. 78

III.1.3 Số liệu của hãng Toyota Thái Lan với dòng xe Camry 2.0E .............................................. 82

III.2 So sánh hiệu quả hoạt động giữa các chuỗi cung ứng sản xuất Ô Tô ........................................ 87

III.3 Lý giải sự thất bại của ngành công nghiệp sản xuất Ô Tô Việt Nam dựa vào thực tiễn và tham

chiếu với mô hình toán học đánh giá hiệu quả hoạt động chuỗi cung ứng ........................................ 88

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................. 93

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 98

PHỤ LỤC – CÁC BẢN VẼ MÔ TẢ HOẠT ĐỘNG TRONG CHUỖI CUNG

ỨNG SẢN XUẤT Ô TÔ ................................................................................... 100

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Máy Móc

LĐ

Lao Động

Vật Liệu

XHCN

Xã Hội Chủ Nghĩa

Supply Chain

SCOR

Supply Chain Operations Reference

SCM

Supply Chain Management

VAMA

Vietnam Automobile Manufacturer Association

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

DANH MỤC HÌNH VẼ

HÌNH 1. 1:PHÂN LOẠI CHUỖI CUNG ỨNG THEO JOSEPH L.CAVINATO ................................................ 10

HÌNH 1. 2: VÒNG TUẦN HOÀN SẢN PHẦM TRONG NỀN KINH TẾ - XÃ HỘI ......................................... 17

HÌNH 1. 3 :CHUỖI CUNG ỨNG QUAN SÁT TỪ CÔNG TY TRUNG TÂM ................................................... 19

HÌNH 1. 4: LOGISTICS DÒNG TRONG VÀ LOGISTICS DÒNG NGOÀI ....................................................... 21

HÌNH 1. 5: DÒNG VẬT CHẤT, DÒNG TÀI CHÍNH, DÒNG THÔNG TIN TRONG DÒNG LOGISTICS ..... 22

HÌNH 1. 6 : VAI TRÒ CỦA NHÀ PHÂN PHỐI TRONG CHUỖI CUNG ỨNG VÀ TRONG NỀN KINH TẾ . 24

HÌNH 1. 7: CHỈ SỐ SỬ DỤNG TRONG CHUỖI CUNG CUNG ỨNG ............................................................. 26

HÌNH 1. 8: SƠ ĐỒ HOẠT ĐỘNG TỔNG QUÁT CỦA MÔ HÌNH SCOR ......................................................... 31

HÌNH 1. 9: ĐIỂM KẾT NỐI GIỮA HAI NHÀ CUNG CẤP TRONG CHUỖI ................................................... 31

HÌNH 1. 10: TRÌNH TỰ CÁC DÒNG CHẢY THEO THỜI GIAN TRONG CHUỖI CUNG ỨNG................... 34

HÌNH 1. 11: MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH ĐỖ TRỄ TRONG CHUỖI CUNG ỨNG ................................................... 35

HÌNH 1. 12: MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH HAO PHÍ TRONG CHUỖI CUNG ỨNG ................................................. 37

HÌNH 1. 13: MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH THÔNG SỐ DAO ĐỘNG LƯỢNG ĐẶT HÀNG ..................................... 38

HÌNH 1. 14: MÔ HÌNH CHUỖI CUNG ỨNG NHIỀU NHÀ CUNG CẤP ĐỒNG CẤP KHÔNG THAY THẾ

NHAU .................................................................................................................................................................... 41

HÌNH 1. 15: MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH LƯỢNG DAO ĐỘNG ĐẶT HÀNG VỚI CÁC NHÀ CUNG CẤP THAY

THẾ NHAU ........................................................................................................................................................... 46

HÌNH 2. 1: QUY TRÌNH LẮP RÁP TỪ THÂN KHUNG XE THÀNH THÂN XE HOÀN CHỈNH .................. 52

HÌNH 2. 2: CẤU TRÚC CỤM KHUNG GẦM PHỔ BIẾN (HÃNG FIAT)......................................................... 53

HÌNH 2. 3: CÁC NHÀ CUNG CẤP TRONG CẤP THỨ 1 .................................................................................. 66

HÌNH 3. 1: ĐỒ THỊ SO SÁNH 4 THÔNG SỐ RIÊNG LẺ CỦA 3 CHUỖI CUNG ỨNG .................................. 88

VII

vii

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

DANH MỤC BẢNG DỮ LIỆU

BẢNG 1. 1: ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪNG DẠNG CHUỖI CUNG ỨNG THEO SƠ ĐỒ JOSEPH L.CAVINATO 10

BẢNG 2. 1: CÁC THÔNG SỐ TRONG PHÂN XƯỞNG LẮP RÁP, THUỘC XƯỞNG THÂN XE ................. 68

BẢNG 2. 2: CÁC THÔNG SỐ TRONG PHÂN XƯỞNG HÀN – MÀI, THUỘC XƯỞNG THÂN XE ............. 68

BẢNG 2. 3: CÁC THÔNG SỐ TRONG XƯỞNG SƠN ....................................................................................... 68

BẢNG 2. 4: CÁC THÔNG SỐ TRONG XƯỞNG LẮP RÁP .............................................................................. 68

BẢNG 2. 5: CÁC THÔNG SỐ TRONG XƯỞNG KIỂM TRA ........................................................................... 69

BẢNG 2. 6: CÁC THÔNG SỐ CỦA 10 NHÀ CUNG ỨNG TRONG CẤP THỨ 1 ............................................ 70

BẢNG 2. 7: BẢNG THÔNG SỐ XÁC ĐỊNH LƯỢNG DAO ĐỘNG ĐẶT HÀNG ............................................ 70

BẢNG 3. 1: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG PHÂN XƯỞNG LẮP RÁP – XƯỞNG THÂN XE ....... 73

BẢNG 3. 2 :THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG HÀN - MÀI .................................................... 73

BẢNG 3. 3 :THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG SƠN ................................................................ 73

BẢNG 3. 4: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG LẮP RÁP ........................................................ 74

BẢNG 3. 5: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG KIỂM TRA ..................................................... 75

BẢNG 3. 6: BẢNG TỔNG HỢP THÔNG SỐ CỦA THÀNH VIÊN CẤP THỨ 0 .............................................. 76

BẢNG 3. 7: BẢNG THÔNG SỐ CÁC THÀNH VIÊN CẤP THỨ 1 ................................................................... 76

BẢNG 3. 8: XÁC ĐỊNH THÔNG SỐ LƯỢNG DAO ĐỘNG ĐẶT HÀNG ........................................................ 77

BẢNG 3. 9: CÁC THÔNG SỐ TRONG CÔNG THỨC TÍNH ĐỘ KÉM HIỆU QUẢ CỦA TOYOTA-VN ...... 77

BẢNG 3. 10: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG PHÂN XƯỞNG LẮP RÁP – XƯỞNG THÂN XE ..... 78

BẢNG 3. 11: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG HÀN – MÀI .................................................. 78

BẢNG 3. 12: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG SƠN .............................................................. 78

BẢNG 3. 13: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG LẮP RÁP ...................................................... 79

BẢNG 3. 14: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG KIỂM TRA ................................................... 80

BẢNG 3. 15: TỔNG HỢP THÔNG SỐ CỦA THÀNH VIÊN CẤP THỨ 0 ........................................................ 80

BẢNG 3. 16: THÔNG SỐ CÁC THÀNH VIÊN CẤP THỨ 1 ............................................................................. 80

BẢNG 3. 17: XÁC ĐỊNH THÔNG SỐ LƯỢNG DAO ĐỘNG ĐẶT HÀNG ...................................................... 81

BẢNG 3. 18: CÁC THÔNG SỐ TRONG CÔNG THỨC TÍNH ĐỘ KÉM HIỆU QUẢ CỦA THACO .............. 82

BẢNG 3. 19: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG PHÂN XƯỞNG LẮP RÁP – XƯỞNG THÂN XE ..... 82

BẢNG 3. 20: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG HÀN – MÀI .................................................. 82

BẢNG 3. 21: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG SƠN .............................................................. 83

BẢNG 3. 22: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG LẮP RÁP ...................................................... 83

BẢNG 3. 23: THÔNG SỐ CÁC QUÁ TRÌNH TRONG XƯỞNG KIỂM TRA ................................................... 84

BẢNG 3. 24: TỔNG HỢP THÔNG SỐ CỦA THÀNH VIÊN CẤP THỨ 0 ........................................................ 85

BẢNG 3. 25: THÔNG SỐ CÁC THÀNH VIÊN CẤP THỨ 1 ............................................................................. 85

BẢNG 3. 26: BẢNG XÁC ĐỊNH THÔNG SỐ LƯỢNG DAO ĐỘNG ĐẶT HÀNG ......................................... 86

BẢNG 3. 27: CÁC THÔNG SỐ TRONG CÔNG THỨC TÍNH ĐỘ KÉM HIỆU QUẢ CỦA TOYOTA-TL ..... 86

BẢNG 3. 28: BẢNG SO SÁNH CÁC THÔNG SỐ THÀNH PHẦN CỦA CHUỖI CUNG ỨNG 3 NHÀ SẢN

XUẤT .................................................................................................................................................................... 87

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

LỜI MỞ ĐẦU

Toàn cầu hóa và hội nhập, đó là hai xu thế tất yếu của nền kinh tế thế giới đương đại.

Đối với các quốc gia phương Tây (Âu, Mỹ) và một số quốc gia đông bắc Á (Nhật Bản,

Hàn Quốc), xu thế này đã bắt đầu từ ngay sau thế chiến hai và liên tục tiếp diễn cho đến

thời điểm hiện tại. Mức độ hội nhập và toàn cầu hóa của các quốc gia này chỉ ngày càng

gia tăng chứ không thấy dấu hiệu suy giảm. Đối với Việt Nam, làn sóng hội nhập và

toàn cầu hóa diễn ra muộn hơn khá nhiều, cột mốc đánh dấu sự đổi mới này là năm

1986, khi chính phủ Việt Nam quyết định phá bỏ cơ chế bao cấp, và công nhận nền kinh

tế thị trường. Tuy nhiên, phải đến những năm đầu tiên của thập niên 90, nền kinh tế - xã

hội Việt Nam mới thực sự bắt đầu vận động theo xu thế của thế giới.

Tính cho đến hiện tại, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập đã được thực hiện trên lãnh

thổ Việt Nam gần 30 năm. Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập thể hiện trên rất nhiều

phương diện, và để đánh giá đầy đủ được nó là điều không đơn giản. Tuy nhiên, một

trong những phương diện dễ thấy nhất, và mang ý nghĩa tương đối toàn diện để đánh giá

mức độ hội nhập đó là hiệu quả hoạt động của các chuỗi cung ứng trong lãnh thổ Việt

Nam. Khi tham gia xu thế toàn cầu hóa và hội nhập, các nguồn lực của Việt Nam phải

đóng góp vào chuỗi giá trị toàn cầu, và các doanh nghiệp trong nước cũng phải tìm mọi

cách để xác lập địa vị trong chuỗi cung cấp toàn cầu. Sự hiệu quả hoạt động của các

chuỗi cung ứng trên lãnh thổ Việt Nam là thước đo tương đối chính xác cho mức độ hội

nhập và toàn cầu hóa của nền kinh tế Việt Nam.

Đối với một nền kinh tế, đơn vị cơ bản nhất để xác định và quản lý là các doanh nghiệp.

Đó là các thực thể kinh tế tương tác lẫn nhau và tạo nên giá trị cho nền kinh tế. Sự phối

hợp, liên kết của các doanh nghiệp tạo thành các chuỗi cung ứng, và các chuỗi cung ứng

này lại tương tác, liên kết, cạnh tranh lẫn nhau để tạo nên mạng lưới cung ứng. Đánh giá

mạng lưới cung ứng sẽ cho ra góc nhìn tổng quát hơn về nền kinh tế và mức độ hội nhập

của nền kinh tế, nhưng trong giới hạn của luận văn này, tác giả sẽ không đi quá xa mà

chỉ dừng lại ở phạm vi chuỗi cung ứng, và tập trung hơn nữa là chuỗi cung ứng ngành

công nghiệp sản xuất xe hơi Việt Nam.

Với Luận văn: “Nghiên cứu và đánh giá hiệu quả hoạt động của chuỗi cung ứng

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

trong ngành công nghiệp Ô tô ở Việt Nam”, tác giả mong muốn đưa ra một phép đánh

giá hợp lý về mức hiệu quả của hoạt động trong ngành công nghiệp xe hơi Việt Nam, từ

đó đúc rút ra nguyên nhân sâu xa của thực tế đáng buồn là sau gần nửa thế kỷ, các hãng

xe hơi Việt Nam vẫn không cách nào có chỗ đứng và có khả năng cạnh tranh với các

quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Phạm vi và đối tượng nghiên cứu của luận văn: Luận văn nghiên cứu chuỗi cung ứng

Ô Tô theo cả hai góc độ lý thuyết và thực nghiệm. Về lý thuyết, tác giả dựa trên những

lý thuyết nền tảng của quản trị chuỗi cung ứng để xây dựng nên một mô hình toán học

đánh giá hiệu quả hoạt động chuỗi cung ứng kéo tổng quát, và từ mô hình tổng quát này

đúc rút ra một mô hình riêng đánh giá hiệu quả hoạt động của chuỗi cung ứng ngành

công nghiệp sản xuất Ô Tô Việt Nam. Về thực nghiệm, tác giả nghiên cứu các công ty

sản xuất Ô Tô trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam, và liên hệ với một công ty sản xuất Ô

Tô của Thái Lan để so sánh mức hiệu quả hoạt động của các chuỗi cung ứng sản xuất Ô

Tô trong nước và đối thủ trong khu vực.

Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng kết hợp nhiều phương pháp. Về mặt lý

thuyết, phương pháp chính được sử dụng là so sánh, suy luận từ thực tế và lý thuyết nền

tảng của chuỗi cung ứng, và phương pháp mô hình hóa chuỗi cung ứng bằng toán học.

Về mặt thực nghiệm, phương pháp được sử dụng là thu thập, thống kê, so sánh, tổng

hợp số liệu từ các nguồn khác nhau trong thực tế; kết hợp với tham khảo ý kiến chuyên

gia.

Kết cấu của luận văn: Không tính phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 3

chương:

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT CHUỖI CUNG ỨNG

CHƯƠNG II: HIỆN TRẠNG CHUỖI CUNG ỨNG SẢN XUẤT Ô TÔ CỦA VIỆT

NAM

CHƯƠNG III: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHUỖI CUNG ỨNG VÀ LÝ GIẢI SỰ YẾU

KÉM CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP SẢN XUẤT Ô TÔ VIỆT NAM

Việc đánh giá một vấn đề tương đối vĩ mô là không đơn giản và không thể tránh khỏi

những thiếu sót, và cả những tranh cãi, nhưng nó là cần thiết, vì nếu không tìm ra nguyên

nhân của yếu kém, thì sau vài thập niên nữa, chúng ta vẫn chỉ là kẻ đi sau, không thể tự

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

mình sản xuất xe hơi. Bởi vậy, tác giả luôn luôn mong muốn những ý kiến phản biện từ

các thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học, và các học giả để tác giả có thể hoàn thiện hơn

nữa nghiên cứu của mình!

Mọi ý kiến đóng góp xin được gửi về email: letho.cfw@gmail.com

Tác giả xin chân thành cảm ơn!

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT CHUỖI CUNG ỨNG

I.1 Những khái niệm cơ bản của chuỗi cung ứng

I.1.1 Lịch sử lý thuyết chuỗi cung ứng.

Sau thế chiến thứ hai, nền kinh tế thế giới bị hủy hoại nghiêm trọng, trong đó khu vực

Châu Âu là khu vực bị tàn phá nặng nề nhất. Tình hình địa chính trị cũng có sự thay đổi

sâu sắc so với trước khi chiến tranh nổ ra. Trước thế chiến, các quốc gia Châu Âu chiếm

giữ các thuộc địa rộng lớn ở châu Á, châu Phi, và châu Mỹ La Tinh. Các mẫu quốc

(Anh, Pháp, Bỉ …) chủ trương nền kinh tế đóng kín trong hệ thống thuộc địa của mình,

tức là bóc lột tài nguyên từ các nước thuộc địa, chở về mẫu quốc, dùng nó để sản xuất

hàng hóa, rồi bán ngược lại các thuộc địa, và tích lũy thặng dư thương mại. Với chính

sách khai thác thuộc địa như vậy, tư bản mẫu quốc triệt để vận dụng chính sách chia để

trị, và ngu dân trị. Mục đích của chúng là kìm hãm vĩnh viễn rồi từ từ đồng hóa, diệt

chủng hoàn toàn các quốc gia thuộc địa. Chính vì vậy, nền kinh tế trong mỗi đế quốc

được điều hành bởi bọn cầm quyền thực dân, không có tự do thương mại trong đế quốc,

và các đế quốc cũng tương đối biệt lập với nhau, bản thân các đế quốc cũng luôn chờ

thời cơ để tiêu diệt nhau.

Thế chiến hai kết thúc, hệ thống thuộc địa của bọn thực dân châu Âu, mà cầm đầu là

Anh, Pháp nhanh chóng suy tàn rồi sụp đổ hoàn toàn. Cục diện địa chính trị chuyển sang

thế lưỡng cực Mỹ - Xô. Các nước tư bản phương Tây cầm đầu là Mỹ, và các nước xã

hội chủ nghĩa, cầm đầu là Liên Bang Xô Viết. Còn lại, là các quốc gia lạc hậu ở châu Á,

châu Phi, châu Mỹ La Tinh, trước thế chiến đây là thuộc địa của các quốc gia Châu Âu,

nhưng sau thế chiến dần giành lại độc lập. Các quốc gia này không theo phe tư bản, cũng

không theo phe xã hội chủ nghĩa, và được biết đến với thuật ngữ: thế giới thứ ba. Khối

các quốc gia xã hội chủ nghĩa hoàn toàn phủ nhận nền kinh tế thị trường, và chủ trương

xây dựng nền kinh tế bao cấp, đóng kín. Trong nền kinh tế như vậy, mặc dù vẫn có sự

chuyên môn hóa, nhưng không hề có cạnh tranh tự do, và vì thế, khối các quốc gia xã

hội chủ nghĩa cũng không quan tâm đến lý thuyết chuỗi cung ứng.

Trái lại, với các quốc gia Tây Âu, trước thế chiến đây đều là các quốc gia chuyên đi bóc

lột thuộc địa để cướp đoạt tài nguyên. Sau chiến tranh, khi mà hệ thống thuộc địa không

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

còn nữa, họ cũng không thể dùng vũ khí, sức mạnh quân sự để cướp đoạt tài nguyên như

trước nữa. Để khôi phục nền kinh tế bị tàn phá sau chiến tranh, đồng thời vẫn xác lập vị

thế đối với các quốc gia mới thoát khỏi ách nô lệ, họ buộc phải công nhận nền kinh tế

cạnh tranh tự do trên toàn cầu, và tìm cách khôi phục lại quan hệ thương mại với các

quốc gia thuộc địa cũ. Về mặt kinh tế, khối các nước tư bản chủ nghĩa và các quốc gia

thuộc địa cũ mới giành độc lập đã hình thành nên một nền kinh tế toàn cầu, hướng theo

xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Chính sự thay đổi này dẫn đến việc lý thuyết chuỗi

cung cấp toàn cầu được nghiên cứu một cách có bài bản, và được áp dụng triệt để, dù

đó là nước phát triển hay nước lạc hậu, việc áp dụng lý thuyết chuỗi cung ứng đều đem

lại những lợi ích đáng kể.

Như những đề cập phía trên, lý thuyết chuỗi cung ứng mới chỉ thực sự được nghiên cứu

một cách có bài bản từ sau thế chiến hai, khoảng thời gian tính đến hiện nay cũng chưa

đến một thế kỷ. Tuy nhiên, sự tồn tại của chuỗi cung ứng thì đã có từ hàng nghìn năm

trước. Thời đại công xã nguyên thủy (khoảng hơn 4000 năm trở về trước), con người

hoàn toàn sống dựa vào tự nhiên, cuộc sống chỉ xoay quanh săn bắt, hái lượm, di cư…

Thời đại này kết thúc khi mà con người biết tự trồng trọt, tự sản xuất ra sản phẩm nông

nghiệp, và xã hội loài người bắt đầu có tích lũy tài sản dư thừa. Ngay sau thời kỳ công

xã nguyên thủy, là thời kỳ cổ đại. Các nền văn minh cổ đại ở khắp mọi nơi trên thế giới

đều có sự phân chia đẳng cấp xã hội, và kèm với nó là sự chuyên môn hóa trong sản

xuất. Có thể kể đến các nền văn minh cổ đại như: Nền văn minh La Mã - Hy Lạp ở nam

Âu, nền văn minh Lưỡng Hà ở trung cận đông, hoặc nền văn minh Trung Hoa cổ đại,

Ấn Độ cổ đại. Xa hơn nữa là các nền văn minh châu Mỹ như: Aztect, Maya ở Trung

Mỹ, Inca ở Nam Mỹ. Các nền văn minh này đều tạo ra được những sản phẩm có tính

quy mô, phức tạp, và chắc chắn phải có sự phân công sâu sắc trong lao động. Điển hình

là các công trình kiến trúc đồ sộ, để xây dựng nên chúng, bắt buộc phải có sự huy động

và quản lý một lực lượng lao động khổng lồ, lên đến hàng vạn nhân lực. Lực lượng lao

động này được phân chia ra theo nhiều dạng lao động khác nhau, có thể kể đến như:

khai thác đá, chế biến đá, khai thác gỗ, chế tạo các thiết bị kỹ thuật để hỗ trợ quá trình

thi công… Và các nhóm lao động này phải kết hợp với nhau một cách có chủ đích nhằm

tạo ra sản phẩm cuối cùng là công trình kiến trúc.

Ngay từ thời cổ đại cách đây hàng nghìn năm, chuỗi cung ứng đã hình thành và vận

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

hành trong xã hội con người. Chỉ có điều, thời kỳ đó, nó chưa được nghiên cứu chi tiết.

Sau những trình bày ở trên, ta kết luận rằng: khi nào xã hội có sự phân công hóa trong

lao động, thì khi đó chắc chắn có sự tồn tại của chuỗi cung ứng. Những lý thuyết về

quản trị chuỗi cung ứng nhằm nâng cao hiệu quả động cho chuỗi.

I.1.2 Khái niệm về chuỗi cung ứng

Kinh tế học hiện đại rất quan tâm đến việc nghiên cứu lý thuyết chuỗi cung ứng, và cho

đến nay cũng có khá nhiều định nghĩa khác nhau về chuỗi cung ứng. Thuật ngữ chuỗi

cung ứng và chuỗi cung cấp là hoàn toàn tương đương nhau, theo nguyên bản tiếng Anh

là: Supply Chain. Có thể kể đến các cách định nghĩa sau:

1- Chuỗi cung ứng là tập hợp của các công ty cùng tham gia với nhau trong một dòng

giá trị gia tăng, được xây dựng bắt đầu từ nguồn nguyên liệu sơ khai đầu vào cho

đến sản phẩm cuối hoặc dịch vụ cuối cùng (Lambert, Douglas M., James R. Stock,

and Lisa M. Ellram, 1998). Từ định nghĩa này, ta suy trực tiếp ra các hệ quả sau:

- Chuỗi cung ứng phải là một tập hợp

- Thành phần cấu thành nên chuỗi cung ứng phải là các chủ thể có thể làm gia

tăng giá trị của sản phẩm

- Thành phần đầu tiên của SC luôn là công ty khai thác tài nguyên sơ khai, thành

phần kết thúc của SC luôn là công ty cung cấp sản phẩm cuối cùng đến người

tiêu dùng

Theo định nghĩa trên, khách hàng cuối cùng không được coi là thành phần của chuỗi

cung ứng

2- Một chuỗi cung ứng bao gồm chuỗi các hoạt động và các tổ chức mà qua đó vật

liệu được truyền qua, hành trình bắt đầu từ nhà cung cấp đầu tiên cho đến khác

hàng cuối cùng (Donald Water, 2003). Định nghĩa này về cơ bản là giống với định

nghĩa thứ nhất, nhưng có một số khác biệt đáng lưu ý:

- So với định nghĩa thứ nhất, định nghĩa thứ 2 cho rằng các chủ thể làm tăng giá

trị cần chia ra thành 2 dạng, tổ chức (organisations) và hoạt động (activities).

- Ở định nghĩa thứ nhất, điểm khởi đầu của chuỗi là công ty khai thác tài nguyên

sơ khai. Nhưng định nghĩa thứ 2, điểm khởi đầu là nhà cung cấp đầu tiên, không

ràng buộc rằng đó phải là công ty bắt đầu từ tài nguyên sơ khai

3- Một chuỗi cung ứng là các hãng được sắp theo hàng để mang sản phẩm hoặc dịch

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

vụ đến với thị trường (Lambert, Douglas M., James R. Stock, and Lisa M. Ellram,

1998 ). Định nghĩa này không đề cao tính chất bắt đầu từ vật liệu sơ khai, và kết

thúc bằng khách hàng cuối cùng, mà chỉ nhấn mạnh rằng chuỗi là một sự sắp xếp

theo hàng của các hãng nhằm đưa sản phẩm ra thị trường tiêu thụ, điểm đáng lưu ý,

các hãng phải được sắp xếp theo trình tự

4- Một chuỗi cung ứng là sự bao gồm của các công đoạn trực tiếp hoặc gián tiếp, để

làm thỏa mãn nhu cầu của khách hàng. Chuỗi cung ứng không chỉ có nhà sản xuất,

nhà cung cấp mà còn gồm cả nhà vận tải, nhà lưu trữ, nhà bán lẻ và khách hàng

(Chopra, Sunil, and Peter Meindl, 2003). Định nghĩa này coi chuỗi cung ứng là tất

cả các quá trình tác động, thay đổi trạng thái cho đến khi sản phẩm được tiêu dùng

hoàn toàn, không chỉ là nhà sản xuất, nhà cung cấp mà còn gồm cả các hãng vận tải,

nhà kho, nhà bán lẻ, và cả người tiêu dùng.

5- Một chuỗi cung ứng là một mạng lưới các cơ sở và các kênh phân phối để thực hiện

các chức năng mua sắm vật tư, chuyển đổi chúng thành các sản phẩm trung gian,

thành phẩm và cung ứng các thành phẩm cho khách hàng (Ganeshan, Ram, and

Terry P. Harrison, 1995). Định nghĩa này chỉ ra tính mạng lưới của chuỗi cung ứng,

chuỗi có thể là một dãy các thực thể đảm nhiệm chức năng riêng, nhưng cũng có thể

là một mạng lưới, với chức năng đan xen lẫn nhau, thay thế cho nhau. Chức năng

của toàn chuỗi vẫn là thực thi các thao tác để biến vật liệu thành sản phẩm cung ứng

đến khách hàng.

So sánh 5 định nghĩa trên về SC, mặc dù chúng không hoàn toàn giống nhau nhưng đều

thống nhất ở các đặc điểm:

- Về chức năng: Chuỗi cung ứng có chức năng biến đổi nguyên vật liệu để tạo ra sản

phẩm, nói cách khác, nó gia tăng giá trị cho sản phẩm

- Về cấu tạo: Chuỗi cung ứng không bao giờ chỉ gồm một thực thể duy nhất, mà phải

là một nhóm, một tập hợp có sắp xếp thứ tự, chúng phải lập nên một quy trình để

tạo ra sản phẩm cuối cùng mà trong đó mỗi thực thể là một công đoạn đã được

chuyên môn hóa.

Bên cạnh thuật ngữ chuỗi cung ứng (Supply Chain), không thể bỏ qua một thuật ngữ

liên quan mật thiết với nó: Quản lý chuỗi cung ứng (Supply Chain Management). Thuật

ngữ này cũng có nhiều định nghĩa khác nhau:

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

- Quản lý chuỗi cung ứng là hoạch định, thiết kế và kiểm soát dòng thông tin và nguyên

vật liệu của chuỗi cung ứng để đáp ứng yêu cầu của khách hàng một cách hiệu quả nhất

ở hiện tại và tương lai (APICS Dictionary 9

edition, 1996). Cách định nghĩa này cho

rằng công việc quản lý chuỗi cung ứng là lập kế hoạch và kiểm soát kế hoạch cho dòng

thông tin, và dòng vật liệu di chuyển bên trong chuỗi. Hoạch định, thiết kế và kiểm soát

chuỗi cung ứng là 3 hoạt động bên trong chuỗi cung ứng, mà nhờ có chúng chuỗi cung

ứng mới có thể hoạt động.

- Quản lý chuỗi cung ứng là sự giám sát nguyên liệu, thông tin, và tài chính khi chúng

di chuyển trong một quá trình từ nhà cung cấp đến nhà sản xuất, người bán sỉ, người

bán lẻ cho đến khách hàng. Quản lý chuỗi cung ứng gồm việc tích cực hợp tác các dòng

này cả bên trong cũng như bên ngoài các công ty (Dimitris N-Chorafas, 2001). Cách

định nghĩa này có chung ý tưởng với cách định nghĩa thứ nhất, nhưng có sự phân tích

sâu xa hơn. Cụ thể hơn, nó không coi dòng chảy trong chuỗi là đồng nhất. Cùng là dòng

vật chất, nhưng chảy ở những đoạn khác nhau của chuỗi thì mang tính chất khác nhau.

Dòng thông tin trong chuỗi cũng như vậy, dòng thông tin chảy giữa các doanh nghiệp

khác nhau có tính chất không giống nhau. Và hơn thế nữa, định nghĩa này cũng chỉ ra

trong một chuỗi cung ứng, tồn tại cả dòng thông tin bên trong mỗi doanh nghiệp và bên

ngoài các doanh nghiệp. Việc quản lý chuỗi cung ứng là phải hợp tác, tối ưu hóa các

dòng nhỏ bên trong chuỗi để đạt được hiệu quả cao nhất của dòng chính.

- Quản lý chuỗi cung ứng là sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học nhằm cải thiện

phương thức tìm nguồn cung cấp nguyên vật liệu, phương thức sản xuất sản phẩm dịch

vụ và cuối cùng là chuyển sản phẩm dịch vụ cuối cùng đến khách hàng (Jeffrey

P.Wincel, 2004). Định nghĩa này tiếp cận theo hướng xác định mục tiêu của việc quản

lý chuỗi cung ứng. Mục tiêu của quản lý chuỗi cung ứng cung cấp sản phẩm dịch vụ

cuối cùng tốt nhất có thể cho khách hàng. Việc quản lý chuỗi cung ứng được hiểu là các

phương pháp, biện pháp nhằm đạt được mục tiêu trên.

- Quản lý chuỗi cung ứng là quản lý toàn bộ mọi hoạt động của chuỗi cung ứng (Elfride

Krauth, Hans Moonen, Viare Popova, Martijin Schut, 2005). Định nghĩa này cho rằng

quản lý chuỗi cung ứng là việc kiểm soát mọi hoạt động của chuỗi. Tuy nhiên không chỉ

ra từng hoạt động cụ thể.

LÊ THỌ - CHBK02-2015B

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI – LUẬN VĂN THẠC SỸ

- Mục tiêu chính của quản lý chuỗi cung ứng là tối thiểu hóa những hoạt động không

đưa được giá trị vào trong chuỗi. Nó tăng cường khả năng cạnh tranh dựa vào việc

nâng cao hiệu suất và giảm chi phí (Elfride Krauth, Hans Moonen, Viare Popova,

Martijin Schut, 2005). Định nghĩa này tiếp cận việc quản lý chuỗi theo hướng loại bỏ đi

những gì không đem lại hiệu quả, giá trị cho chuỗi. Cụ thể là phải giảm đến mức tối đa

mọi hao phí khi vận hành chuỗi nhưng không mang lại giá trị trong chuỗi.

Tổng hợp các định nghĩa trên về chuỗi cung ứng, ta nhận thấy rằng các định nghĩa nêu

trên về quản lý chuỗi không ăn khớp với nhau tuyệt đối, và tổng hợp lại thì chúng bao

trùm lên các vấn đề sau:

- Quản lý chuỗi cung ứng là các công việc cụ thể, tồn tại bên trong quá trình vận hành,

hoạt động của chuỗi cung ứng, đó là: Hoạch định chuỗi, kiểm soát từng chi tiết của toàn

bộ chuỗi cung ứng.

- Quản lý chuỗi cung ứng phải hướng đến mục tiêu là đưa đến khách hàng cuối cùng sản

phẩm dịch vụ tốt nhất có thể và với mức giá thấp nhất có thể. Với mục tiêu này, hệ quả

trực tiếp của nó là loại bỏ mọi hao phí mà không đem lại giá trị cho sản phẩm.

- Quản lý chuỗi cung ứng phải bao quát, và kiểm soát chặt chẽ toàn bộ mọi vấn đề phát

sinh trong chuỗi, và cả những tác động từ bên ngoài vào chuỗi. Quản lý chuỗi cần chi

tiết đến từng dòng chảy nhỏ bên trong chuỗi.

I.1.3 Phân loại chuỗi cung ứng

Chuỗi cung ứng được cấu thành từ nhiều đơn vị nhỏ, sự đa dạng của các thành phần đơn

lẻ khiến cho chuỗi cung ứng đa dạng và phong phú hơn nữa. Các nhà nghiên cứu đưa ra

nhiều tiêu chí khác nhau để phân loại chuỗi cung ứng, có thể kể đến các cách phân loại

như sau:

A: Căn cứ vào hiệu quả hoạt động và độ phức tạp của chuỗi

Joseph L. Cavinato đã phân tích chuỗi cung ứng bằng cách đo lường chi phí hoạt động,

số lượng lao động, các bước trong quy trình sản xuất, mức độ kiểm soát nguồn nhân

lực… và phân chia thành 16 dạng chuỗi cung ứng phân bố trên sơ đồ sau: